Bước ngoặt 2026-2030: Từ chuẩn nghèo đến chuẩn sống mới của nông thôn Việt Nam

Chuẩn nghèo đa chiều mới - bước nâng tầm lịch sử

Từ năm 2022, Việt Nam đã chính thức áp dụng chuẩn nghèo đa chiều, tính đến cả thu nhập và mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản (y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, thông tin). Đây được coi là bước tiệm cận với thông lệ quốc tế, đồng bộ với cách tiếp cận của Ngân hàng Thế giới (WB) và Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP).

Nhờ cách tiếp cận mới này, giai đoạn 2021-2025, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng:

- Tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm từ 5,2% (2021) xuống còn 1,93% (2024), vượt mục tiêu Quốc hội giao (≤2,5%).

- Tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm bình quân 4,45%/năm, minh chứng cho tác động lan tỏa ở những vùng khó khăn nhất.

- Hơn 1,3 triệu lượt hộ nghèo, cận nghèo được vay vốn tín dụng chính sách, phát triển chăn nuôi, trồng trọt, dịch vụ.

- Hơn 90.000 hộ nghèo được hỗ trợ xây, sửa nhà ở, trên 2.500 công trình hạ tầng thiết yếu được đầu tư mới, nâng chất lượng sống cho hàng triệu người dân.

Bước sang giai đoạn 2026-2030, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các bộ ngành liên quan đang xây dựng chuẩn nghèo đa chiều mới với các điểm nhấn: Chuẩn thu nhập dự kiến nâng lên 1,8–2,0 triệu đồng/người/tháng ở nông thôn (so với mức 1,5 triệu hiện tại). Ngoài 5 dịch vụ cơ bản, bổ sung thêm các chỉ số về việc làm bền vững, môi trường sống và khả năng tiếp cận chuyển đổi số. Chú trọng hơn đến nhóm yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ đơn thân, người cao tuổi và lao động phi chính thức.

Sự thay đổi này không chỉ mang tính kỹ thuật thống kê, mà còn phản ánh tầm nhìn chính trị - nhân văn sâu sắc: nghèo đói không chỉ là thiếu tiền, mà là thiếu cơ hội để phát triển và hòa nhập.

Bộ tiêu chí Nông thôn mới 2026-2030: Chất lượng hơn số lượng

Nếu giai đoạn 2010-2020, thành tích chủ yếu đo bằng số lượng xã đạt chuẩn NTM, thì giai đoạn 2026-2030, trọng tâm sẽ là chất lượng phát triển.

Dự thảo bộ tiêu chí NTM mới dự kiến nhấn mạnh:

- 100% trường học và trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia.

- Tỷ lệ hộ dân sử dụng nước sạch đạt chuẩn quốc gia.

- Hạ tầng số phủ khắp: internet băng rộng, dịch vụ công trực tuyến, dữ liệu dân cư kết nối an sinh xã hội.

- Tiêu chí môi trường được nâng cao rõ rệt: xử lý rác thải tập trung, cảnh quan xanh, thích ứng biến đổi khí hậu.

- Văn hóa - xã hội được coi trọng: bảo tồn di sản, phát huy bản sắc, gắn phát triển với đời sống tinh thần phong phú.

Điểm mới là không chạy theo thành tích số lượng, tránh tình trạng “xã đạt chuẩn trên giấy tờ” nhưng đời sống thực tế chưa thay đổi. Thay vào đó, mỗi xã đạt chuẩn NTM giai đoạn mới sẽ thực sự trở thành nơi đáng sống, đáng gắn bó.

Công bằng, bao trùm và “không ai bị bỏ lại phía sau”

Thông điệp xuyên suốt của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn mới là: “Không ai bị bỏ lại phía sau”. Tính đến 2025, cả nước vẫn còn hơn 1.700 xã chưa đạt chuẩn NTM, phần lớn là vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Hộ nghèo dân tộc thiểu số chiếm tới 55% tổng số hộ nghèo cả nước, dù chỉ chiếm khoảng 15% dân số. Các nhóm yếu thế – phụ nữ nghèo, người già, người khuyết tật, lao động phi chính thức – dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu, dịch bệnh, đô thị hóa.

Do vậy, chuẩn nghèo và tiêu chí NTM giai đoạn 2026–2030 sẽ đặc biệt chú trọng đến các nhóm này, bảo đảm chính sách không dàn trải, mà có trọng tâm, trọng điểm.

Chính sách mới sẽ chuyển từ “cho” sang “trao cơ hội”: hỗ trợ nhà ở gắn với sinh kế, hỗ trợ vốn gắn với đào tạo nghề, hỗ trợ y tế gắn với an sinh xã hội. Tinh thần tự lực - tự cường - đồng hành sẽ được nhấn mạnh, thay cho tư duy trông chờ, ỷ lại.

So sánh quốc tế: Việt Nam trong dòng chảy toàn cầu

Ở nhiều quốc gia, nông thôn đã trở thành “không gian sống mới” với chuẩn mực tiệm cận đô thị. Hàn Quốc có phong trào Saemaul Undong (Làng mới) từ thập niên 1970, giúp đưa hàng triệu hộ thoát nghèo, xây dựng nông thôn văn minh. Trung Quốc giai đoạn 2010-2020 thực hiện chương trình “Nông thôn thịnh vượng”, xóa nghèo tuyệt đối cho hàng trăm triệu dân.

Việt Nam, với bước ngoặt 2026-2030, đang lựa chọn con đường riêng: giảm nghèo đa chiều gắn với xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, hướng tới “chuẩn sống mới” chứ không chỉ “chuẩn nghèo”. Đây là cách tiếp cận vừa tiệm cận chuẩn quốc tế, vừa gắn với thực tiễn Việt Nam - một quốc gia đa dạng vùng miền, văn hóa, và đang chịu tác động mạnh mẽ của biến đổi khí hậu.

Việc ban hành chuẩn mới cũng góp phần nâng cao chất lượng thống kê, đánh giá, giúp Việt Nam minh bạch hơn trong báo cáo quốc tế, từ đó thuận lợi hơn trong việc tiếp cận nguồn vốn ODA, các quỹ khí hậu và phát triển bền vững toàn cầu.

Ý nghĩa: Từ chuẩn nghèo đến chuẩn sống mới

Việc nâng chuẩn nghèo và bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2026-2030 mang nhiều ý nghĩa:

- Đặt con người làm trung tâm phát triển: không chỉ đủ ăn, đủ mặc, mà còn có cơ hội tiếp cận dịch vụ, công nghệ, sống trong môi trường an toàn.

- Tạo động lực cải cách chính sách: buộc các địa phương đổi mới cách tiếp cận, tránh chạy theo thành tích.

- Củng cố niềm tin xã hội: người dân được hưởng lợi thực sự, tin tưởng vào chính sách của Đảng và Nhà nước.

- Đưa Việt Nam tiến gần chuẩn quốc tế: gắn kết chặt chẽ với mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) và cam kết Net Zero 2050.

Tầm nhìn 2045: Nông thôn xanh - thông minh - bền vững

Giai đoạn 2026-2030 chỉ là bước đệm. Xa hơn, tầm nhìn đến 2035-2045, Việt Nam hướng tới nông thôn:

- Xanh: phát triển nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, giảm phát thải.

- Thông minh: ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số toàn diện.

- Bền vững: thu nhập tiệm cận đô thị, không còn khoảng cách giàu nghèo lớn, mỗi làng quê vừa là nơi sản xuất, vừa là điểm đến văn hóa – du lịch.

Đó không chỉ là giấc mơ, mà là lộ trình hiện thực. Chuẩn nghèo và bộ tiêu chí NTM mới giai đoạn 2026–2030 chính là nền móng đầu tiên cho tầm nhìn ấy.