Hài hòa mục tiêu, lợi ích trong quản lý thuốc lá thế hệ mới

Theo quy trình soạn thảo văn bản pháp luật, với dự thảo nghị định xử phạt liên quan đến thuốc lá mới, cơ quan soạn thảo phải thực hiện đánh giá tác động chính sách trước khi ban hành. Trong đó, cần nhận diện rõ vấn đề Nghị quyết 173/2024/QH15 cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, sử dụng thuốc lá mới sẽ ảnh hưởng ra sao đến các nhóm đối tượng liên quan.

Cụ thể, cần phân tích tác động trực tiếp đến doanh nghiệp sản xuất, người tiêu dùng và cả những người liên quan gián tiếp như ngành logistics hay y tế. Có đánh giá chính sách này ảnh hưởng thế nào đến kinh tế, môi trường đầu tư kinh doanh, du lịch, sức khỏe cộng đồng, người lao động. Các vấn đề này cần phải được đặt ra và trả lời rõ ràng, bảo đảm văn bản được xây dựng trên cơ sở cân nhắc toàn diện hài hòa các lợi ích và mục tiêu.

Trước khi Nghị quyết 173/2024/QH15 được thông qua, Việt Nam không cấm nhưng cũng không thừa nhận các sản phẩm thuốc lá mới, có không ít doanh nghiệp nước ngoài đến Việt Nam đầu tư, lắp ráp dây chuyền máy móc hiện đại để sản xuất thuốc lá nung nóng và được các cơ quan quản lý nhà nước là Bộ Công thương cấp phép hoạt động phục vụ cho nhu cầu xuất khẩu sang các thị trường hợp pháp, không tiêu thụ trong nước.

Pháp luật về đầu tư thời điểm đó có quy định rằng thời điểm đó ngành nghề sản xuất kinh doanh là ngành nghề kinh doanh có điều kiện chứ không phải là danh mục cấm kinh doanh. Thế nhưng, sau khi nghị quyết này có hiệu lực, theo Công văn số 17/TCHQ-GSQL của Tổng cục Hải quan, từ ngày 1/1/2025, các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá mới tại Việt Nam không được nhập khẩu nguyên liệu để sản xuất, đồng thời bị cấm xuất khẩu sản phẩm.

Vì vậy, những dây chuyền sản xuất thuốc lá nung nóng trị giá hàng chục triệu USD của nhiều doanh nghiệp FDI đã đầu tư sản xuất tại Việt Nam đang buộc phải tạm dừng hoạt động nhiều tháng nay. Theo tìm hiểu của phóng viên, trước khi Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội có hiệu lực và Công văn số 17/TCHQ-GSQL của Tổng cục Hải quan được ban hành, có 8 doanh nghiệp được cấp giấy phép gia công thuốc lá mới, 100% sản phẩm đều xuất khẩu, không tiêu thụ trong nước.

Nhưng sau ngày 1/1/2025, theo thống kê thì hiện các doanh nghiệp này đã tạm dừng sản xuất với 214 triệu sản phẩm có liên quan đến linh kiện, thành phẩm xuất khẩu chờ hướng dẫn. Do đó, nếu không có giải pháp, hướng dẫn cụ thể, phân biệt rõ sản xuất phục vụ xuất khẩu và tiêu thụ trong nước, những dự án của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá mới tại Việt Nam có nguy cơ “đắp chiếu” hoàn toàn.

Điều này không chỉ gây lãng phí nguồn lực đã đầu tư mà còn tạo ra chuỗi thiệt hại kinh tế lên tới hàng chục triệu USD. Thậm chí dẫn tới việc doanh nghiệp sẽ bị khởi kiện quốc tế và buộc đền bù hàng triệu USD do vi phạm các hợp đồng cung ứng đã ký kết trước đó. Về lâu dài, sự bất nhất trong chính sách có thể làm giảm niềm tin của nhà đầu tư vào tính ổn định pháp lý của Việt Nam.