Lần đầu tiên cả nước vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Sáng 16/6, với 100% đại biểu có mặt tán thành (466/466 đại biểu), Quốc hội đã thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), chính thức xác lập mô hình chính quyền địa phương hai cấp: cấp tỉnh và cấp xã trên phạm vi toàn quốc. Đây là bước cải cách lớn, đánh dấu lần đầu tiên mô hình hai cấp được áp dụng thống nhất, đồng bộ với bộ máy 34 tỉnh, thành phố sau khi điều chỉnh địa giới hành chính.

Luật gồm 7 chương, 54 điều, có hiệu lực ngay từ thời điểm được thông qua.

Thay đổi căn bản về mô hình tổ chức

Theo Luật mới, đơn vị hành chính của Việt Nam được tổ chức thành hai cấp: cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp xã (xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh). Điều này đánh dấu sự thay đổi căn bản so với mô hình ba cấp (tỉnh, huyện, xã) trước đây.

Chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính tiếp tục gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Đặc biệt, đối với đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, Quốc hội sẽ quyết định thành lập và cho phép áp dụng các cơ chế, chính sách ưu đãi vượt trội để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, vùng và cả nước.

Luật sửa đổi nhấn mạnh nguyên tắc phân quyền mạnh mẽ từ Trung ương về địa phương. Chính quyền địa phương được trao quyền tự chủ trong quyết định, tổ chức thi hành và chịu trách nhiệm trong phạm vi quyền hạn, nhiệm vụ được giao. Việc phân định thẩm quyền giữa Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp xã cũng được quy định rõ ràng, tránh chồng chéo, trùng lắp giữa các cấp và các cơ quan.

UBND cấp tỉnh được phép đề xuất với Chính phủ trình Quốc hội phân quyền cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân tại địa phương nếu phù hợp với điều kiện thực tiễn. Nếu không chấp thuận, Chính phủ phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do.

Tăng cường cơ chế điều hành linh hoạt

Về phân cấp, Chủ tịch UBND cấp tỉnh được quyền phân cấp cho các đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện một hoặc một số nhiệm vụ trong phạm vi quyền hạn của mình, miễn là không trái với quy định pháp luật. Phân cấp phải được thể hiện rõ trong văn bản quy phạm pháp luật, kèm theo các điều kiện cần thiết để thực hiện.

Một điểm mới đáng chú ý là Chủ tịch UBND cấp tỉnh có thể trực tiếp chỉ đạo giải quyết những vấn đề thuộc thẩm quyền của cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính trực thuộc hoặc của cấp xã, nhằm tránh tình trạng chậm trễ, ùn tắc trong xử lý thủ tục hành chính với người dân và doanh nghiệp.

Ngoài ra, Luật quy định rõ Chủ tịch UBND được quyền quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền UBND trừ các nội dung bắt buộc phải thảo luận tập thể và báo cáo lại tại kỳ họp gần nhất của UBND. Quy định này nhằm đề cao vai trò, trách nhiệm và sự linh hoạt của người đứng đầu trong điều hành bộ máy hành chính.

Khẳng định vai trò của chính quyền địa phương trong cải cách hành chính

Trình bày báo cáo trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nhấn mạnh, Luật sửa đổi lần này xác lập cơ sở pháp lý đầy đủ cho mô hình chính quyền hai cấp, tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân và phát huy tối đa nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

Chính phủ cũng đã chỉnh lý, bổ sung các quy định nhằm bảo đảm sự phân định rạch ròi về nhiệm vụ, thẩm quyền, khuyến khích sáng tạo và sự năng động của chính quyền địa phương. Luật đồng thời thiết lập cơ chế theo dõi, giám sát, đánh giá việc thực hiện phân quyền, phân cấp để kịp thời điều chỉnh.

Đặc biệt, để kịp thời ứng phó với các tình huống phát sinh chưa được quy định trong pháp luật, Luật thiết lập cơ chế linh hoạt cho phép các cấp có thẩm quyền từ Trung ương đến địa phương ban hành hoặc ủy quyền ban hành văn bản để xử lý kịp thời.

Việc thiết kế lại toàn diện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp được kỳ vọng sẽ mở ra một giai đoạn mới trong công tác tổ chức bộ máy hành chính, đáp ứng yêu cầu đổi mới và phát triển của đất nước.

“Đây là một bước cải cách mạnh mẽ nhằm đề cao trách nhiệm của người đứng đầu, tạo động lực đổi mới trong quản trị địa phương”, Bộ trưởng Nội vụ nhấn mạnh các quy định này của Luật sẽ phát huy sự chủ động, sáng tạo, linh hoạt, nâng cao hơn trách nhiệm của chủ tịch UBND, hiệu lực, hiệu quả điều hành, quản lý hành chính Nhà nước ở địa phương phù hợp với yêu cầu thực tiễn.