Sức ảnh hưởng của rác thải nhựa được ví như “kẻ gieo cái chết thầm lặng” cho cuộc sống và sức khỏe con người. Chính vì vậy, nhiều địa phương đã triển khai những giải pháp thiết thực và hiệu quả giúp giảm tới mức thấp nhất lượng chất thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp. Những hành động này đã tạo sức lan tỏa rộng rãi trong cộng đồng, đóng góp quan trọng vào mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh tại Việt Nam.
Là địa phương có phần đông người dân sống bằng nghề chài lưới, bám biển quanh năm, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Gia Lai đã ban hành Quyết định về quy trình kiểm soát, quản lý đối rác thải nhựa tàu cá và trở thành địa phương đi đầu trong công tác quản lý chất thải nhựa từ hoạt động khai thác thủy sản.
Theo đại diện Chi Thủy sản tỉnh Gia Lai, việc thể chế hóa quy định quản lý chất thải nhựa tàu cá sẽ giúp thực thi hiệu quả công tác thu gom rác thải nhựa trong ngành thủy sản nói chung và tàu cá nói riêng tại các tỉnh, thành phố, cùng việc kết nối các bên để tạo chuỗi giá trị phế liệu nhựa và các hướng dẫn triển khai cụ thể cho cảng cá và tàu cá. Qua đó, địa phương sẽ giúp quốc gia đạt được mục tiêu về giảm thiểu rác thải nhựa đại dương và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành nhựa.
Trước đó, vào năm 2020, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) đã triển khai dự án “Nhân rộng mô hình cộng đồng quản lý chất thải sinh hoạt và nhựa tại 5 thành phố” tại các tỉnh và thành phố ven biển của Việt Nam. Tại Bình Định cũ (nay là tỉnh Gia Lai), UNDP đã thực hiện thí điểm mô hình “Tàu cá mang rác nhựa về bờ” tại Cảng cá Quy Nhơn, theo hướng kinh tế tuần hoàn.
Nhiều hoạt động thúc đẩy thu gom rác nhựa trong ngành thủy sản. Ảnh: VTVKết quả khảo sát cho thấy, chỉ tính riêng lượng tàu cá khai thác về cập bến tại cảng cá Quy Nhơn trong 1 tháng đã xả thải ra đại dương hơn 4,1 tấn rác thải nhựa và 0,8 tấn rác thải nhôm (vỏ lon bia) và khi vào bờ xả ra hơn 1,7 tấn bì nhựa dùng bảo quản sản phẩm thủy sản. Lượng rác thải này được gom bán cho các cơ sở phế liệu sẽ tạo ra hơn 33 triệu đồng, vừa mang lại kinh tế, đồng thời góp phần làm giảm bớt sức tải về môi trường mà đại dương phải gánh chịu bởi rác thải nhựa.
Hay tại Quảng Ninh, thực tế thời gian qua, tình trạng chất thải nhựa sử dụng trong nuôi trồng thủy sản đã gây tác động xấu tới môi trường ở một số địa phương. Tình trạng phao xốp bị thải loại trôi nổi trên biển trong quá trình nuôi thủy sản đã gây tác động xấu tới môi trường biển và cảnh quan vịnh Hạ Long.
Trước thực trạng trên, Quảng Ninh đã áp dụng mô hình chuyển đổi phao xốp trong nuôi trồng thủy sản sang vật liệu nổi theo quy chuẩn QCĐP 08:2020/QN giúp thay thế dần vật liệu nhựa dùng một lần, khó thu gom và tái sử dụng bằng vật liệu có thể tái chế, thân thiện với môi trường.
Còn tại một trong hai vựa lúa lớn nhất miền Bắc - tỉnh Thái Bình cũ (nay là tỉnh Hưng Yên), chỉ tính riêng hoạt động sản xuất lúa trên địa bàn tỉnh, trung bình thải ra khoảng 1-1,5kg chất thải nhựa/ha/năm, còn đối với rau màu thì lượng chất thải nhựa từ vỏ bao bì thuốc bảo vệ thực vật cao hơn, gấp 2-3 lần trồng lúa.
Để giảm chất thải nhựa ra ngoài môi trường, tỉnh đã thực hiện và nhân rộng mô hình “Cánh đồng sạch-thu gom bao bì thuốc bảo vệ thực vật” ở hầu hết các xã. Trên địa bàn tỉnh đã xây dựng tổng số hơn 4.500 bể chứa bao bì thuốc bảo vệ thực vật và đưa vào hoạt động trên các cánh đồng nhằm phân loại rác thải nhựa tại nguồn và thu gom, xử lý theo quy định. Sau đó thuê đơn vị có chức năng xử lý nguồn rác thải này.
Đồng thời, các xã trong tỉnh đều được cấp kinh phí dùng thuốc diệt chuột đồng loạt để bảo vệ mùa màng với mục tiêu cụ thể không dùng nilon để quây quanh ruộng lúa nhằm giảm lượng rác, chất thải nhựa. Ngoài ra, đối với khâu thu hoạch lúa, ngành nông nghiệp cũng khuyến cáo bà con nông dân hạn chế sử dụng bao bì nilon để đựng lúa.
Hiện nay, tỉnh Quảng Trị cũng đã triển khai mô hình thu gom, xử lý chất thải nhựa với 700 tàu cá xa bờ tham gia. Ước tính việc thu gom chất thải nhựa trên các tàu cá khai thác, đánh bắt xa bờ của tỉnh đạt khoảng 60 tấn/năm, con số này còn rất nhỏ và mới chỉ là bước đầu so với yêu cầu thu gom chất thải nhựa trên biển từ ngư dân. Tuy nhiên, số lượng chất thải nhựa này nếu không được xử lý, thu gom thì sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến ngành thủy sản, trong đó sẽ ảnh hưởng tới công tác bảo vệ nguồn lợi thủy sản.
Những mô hình tại Gia Lai, Hưng Yên, Quảng Ninh hay Quảng Trị cho thấy: nếu chính quyền địa phương quyết liệt, người dân đồng thuận và có cơ chế hỗ trợ hợp lý, thì việc giảm rác thải nhựa trong nông nghiệp là hoàn toàn khả thi. Tuy nhiên, để tạo sự thay đổi bền vững, cần thêm nhiều nỗ lực đồng bộ: từ hoàn thiện thể chế, hỗ trợ kỹ thuật, tăng cường giáo dục truyền thông đến phát triển sản phẩm thay thế thân thiện môi trường.
Rác thải nhựa trong nông nghiệp không chỉ là bài toán môi trường, mà còn là thách thức phát triển bền vững đối với một quốc gia đang trong quá trình chuyển đổi sang nền nông nghiệp tuần hoàn. Những mô hình đang được triển khai hôm nay chính là viên gạch đầu tiên để dựng xây tương lai xanh cho ngành nông nghiệp Việt Nam.