Giữ nhịp sản xuất, nâng chuẩn chất lượng cây trồng

Sáng 9/9, tại Đồng Tháp, Hội nghị “Sơ kết sản xuất trồng trọt, BVTV năm 2025; triển khai kế hoạch vụ đông xuân 2025–2026 tại các tỉnh, thành phía Nam” diễn ra với tinh thần thực chất và hướng mạnh vào các đầu việc cụ thể. 

Giữ nhịp sản xuất

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, trong 9 tháng và dự kiến cả năm 2025, khu vực đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và Đông Nam Bộ tiếp tục là trụ cột về lúa gạo, cây ăn quả và một số cây công nghiệp chủ lực. Diện tích lúa ước đạt 4,1 triệu ha, sản lượng 26,12 triệu tấn, năng suất bình quân 63,43 tạ/ha, đều nhích lên so với năm 2024. 

Đặc biệt, vụ đông xuân 2024–2025 ghi nhận cả diện tích và năng suất cùng tăng, góp phần bù đắp mức sụt nhẹ ở các vụ hè thu, thu đông và mùa. Cơ cấu giống lúa tiếp tục dịch chuyển theo hướng chất lượng cao, lúa thơm đặc sản chiếm tỷ trọng ngày một lớn, nền tảng để ngành hàng cơ cấu lại theo chuẩn chất lượng và gia tăng giá trị.

Bên cạnh lúa, nhóm cây trồng ngắn ngày có nhiều tín hiệu tích cực. Diện tích ngô tăng 8,3%, sản lượng đạt 575 nghìn tấn. Nhóm cây có củ (khoai các loại) tăng gấp 2,4 lần về diện tích, còn rau, đậu, dưa hấu… đạt 371 nghìn ha (tăng 12,5%) với sản lượng hơn 7 triệu tấn, đáp ứng tốt cả tiêu dùng trong nước lẫn xuất khẩu. 

Chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa tiếp tục được đẩy mạnh với khoảng 38,7 nghìn ha, chủ yếu sang cây hàng năm, cây lâu năm và mô hình lúa kết hợp thủy sản, cách đi vừa linh hoạt trước biến đổi khí hậu, vừa mở thêm đường ra cho nông sản trong bối cảnh thị trường phân hóa.

Ở mảng trái cây, sản lượng các loại chủ lực của ĐBSCL và Đông Nam bộ năm 2025 ước đạt 7,3 triệu tấn. Trong đó, sầu riêng ước 915 nghìn tấn; xoài 799 nghìn tấn; mít 1,052 triệu tấn; cam 1,091 triệu tấn. Dù sản lượng tăng, xuất khẩu, nhất là sầu riêng đối mặt nhiều yêu cầu khắt khe hơn về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Các mô hình rải vụ tiếp tục mở rộng, góp phần cân đối cung cầu theo thời gian. 

Riêng sầu riêng đã có hơn 15 nghìn ha rải vụ, chiếm 64,5% diện tích thu hoạch, cho sản lượng rải vụ gần 365 nghìn tấn. Đây là “van điều tiết” quan trọng, giúp giảm áp lực dồn ứ vào một mùa, đồng thời hỗ trợ nông dân tối ưu giá bán.

Thực tế cho thấy, kết quả sản xuất ổn định không chỉ bảo đảm an ninh lương thực quốc gia mà còn đóng góp cho nguồn cung gạo xuất khẩu, điều có ý nghĩa hơn trong bối cảnh thiên tai tại miền Trung và miền Bắc diễn biến phức tạp. Mặt khác, khi giá gạo thế giới hạ và chính sách từ một số thị trường có sự “đổi chiều” ngắn hạn, chuỗi giá trị lúa gạo buộc chuyển trọng tâm từ bán số lượng sang bán chuẩn chất lượng, kèm dịch vụ sau thu hoạch, logistics và đáp ứng nhanh các tiêu chuẩn kỹ thuật.

Thách thức thị trường và “đáp số” bằng chuẩn hóa

Nhìn sang thị trường, tại hội nghị đại biểu đã thảo luận các yêu cầu về kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng và mã số cơ sở đóng gói đã trở thành “giấy thông hành” bắt buộc. Điều này không mới, nhưng mức độ nghiêm ngặt đang tăng nhanh, buộc các địa phương, hợp tác xã và doanh nghiệp phải vận hành theo “nhịp mới”. Cùng lúc, chi phí vật tư đầu vào, rủi ro thời tiết, dịch hại và biến động logistics vẫn là phép thử cho sức chống chịu của chuỗi.

Trong bối cảnh ấy, thông điệp hội nghị nhấn mạnh: phải xem chuẩn hóa là lối đi trung hạn. Không chỉ chuẩn giống, chuẩn quy trình (IPM, IPHM, “4 đúng” trong sử dụng thuốc BVTV), chuẩn bảo quản, chế biến, mà còn chuẩn dữ liệu, từ thống nhất lịch thời vụ đến báo cáo, chia sẻ thông tin nhanh và chính xác giữa các cấp quản lý. Khi chuẩn được thực thi đồng bộ, dù thị trường ngắn hạn có “gợn sóng”, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh vẫn giữ được độ bền.

Hội nghị thống nhất các mục tiêu cụ thể cho giai đoạn còn lại của năm 2025 và vụ đông xuân 2025–2026. Với lúa, vụ thu đông và mùa 2025 dự kiến gieo trồng 900 nghìn ha, sản lượng 5,56 triệu tấn; vụ đông xuân 2025–2026 đặt mục tiêu 1,59 triệu ha, 11,51 triệu tấn. 

Song hành là yêu cầu ổn định diện tích lúa, nâng tỷ lệ giống chất lượng cao, lúa đặc sản; giữ diện tích cây ăn quả, tiếp tục rải vụ, liên kết sản xuất, chủ động nguồn nước tưới trong mùa khô, tuyệt đối tránh “phát triển nóng”. Đối với rau màu, các địa phương chủ động kế hoạch phục vụ tiêu dùng cuối năm và Tết Nguyên đán 2026, chú trọng kết nối cung cầu để giảm khâu trung gian, hạ chi phí lưu thông.

Sẵn sàng cho vụ đông xuân

Vụ đông xuân luôn là “vụ vàng” trong cơ cấu lúa gạo phía Nam. Việc giữ đúng thời vụ, né rầy, chuẩn bị giống phù hợp, bố trí thời điểm xuống giống theo lịch thời vụ vùng cùng với chủ động nguồn nước ngọt, phương án ứng phó xâm nhập mặn sẽ quyết định lớn tới năng suất, chất lượng.

Song song, cần tính sớm bài toán thị trường: nguồn hợp đồng thu mua, yêu cầu chất lượng cụ thể, lịch giao hàng; và nếu có thể, tăng tỷ trọng các giống đáp ứng tốt thị hiếu phân khúc cao cấp để “gối đầu” sang quý I/2026.

Đối với trái cây, rải vụ không chỉ là “giãn” thời điểm thu mà phải đi cùng giải pháp kỹ thuật và dịch vụ: chăm sóc nước – phân – tỉa cành theo quy trình, bao trái đúng chuẩn, thu hái, sơ chế, làm lạnh kịp thời. Đồng thời mở rộng các kênh tiêu thụ trong nước (siêu thị, chợ đầu mối, kênh trực tuyến) như “bộ giảm sốc” khi xuất khẩu chậm lại. Đây cũng là thời điểm hợp lý để đánh giá lại mã số vùng trồng và năng lực cơ sở đóng gói, tránh “đến vụ mới lo” dẫn tới lỡ nhịp.

Các giải pháp trong thời gian tới

Theo Thứ trưởng Hoàng Trung, kết quả sản xuất năm 2025 không chỉ đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu gạo mà còn góp phần ổn định đời sống nông dân. Tuy vậy, ngành vẫn tồn tại những hạn chế, tỷ lệ lượng giống gieo sạ còn cao, quản lý mã số vùng trồng chưa đồng bộ, liên kết chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, một số địa phương gặp khó khăn trong điều hành sau sáp nhập.

Để khắc phục, Thứ trưởng yêu cầu, các đơn vị thuộc Bộ thường xuyên dự báo, hướng dẫn sản xuất thích ứng biến đổi khí hậu, giám sát chất lượng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Các địa phương khẩn trương thu hoạch lúa chín, điều chỉnh kế hoạch xuống giống vụ đông xuân đúng khung thời vụ, chủ động trữ nước ngọt, củng cố thủy lợi. Đồng thời các doanh nghiệp và hiệp hội, ngành hàng cần đồng hành cùng nông dân trong cung ứng vật tư, liên kết sản xuất tiêu thụ, đầu tư vào chuỗi giá trị bền vững…