Tại cuộc họp ngày 31/7 về CITES, Việt Nam đề xuất hoàn thiện pháp lý, mở rộng hợp tác để xử lý hiệu quả tội phạm buôn bán động vật hoang dã xuyên quốc gia.
Việt Nam chủ trì cuộc họp lần thứ 20 Nhóm công tác ASEAN về CITES
Ngày 31/7, cuộc họp lần thứ 20 của Nhóm công tác ASEAN về Công ước CITES và Thực thi pháp luật về động, thực vật hoang dã đã diễn ra theo hình thức trực tuyến, dưới sự chủ trì của Việt Nam với vai trò Chủ tịch luân phiên năm 2025.
Ông Bùi Chính Nghĩa chủ trì phiên họp. Ảnh: Bảo Thắng.
Đây là lần đầu tiên sau nhiều năm, Việt Nam đảm nhận vai trò chủ trì cuộc họp cấp khu vực về thực thi Công ước CITES - công ước quốc tế quan trọng trong việc kiểm soát buôn bán các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp. Cuộc họp có sự tham gia của Ban Thư ký ASEAN, đại diện 10 nước thành viên, các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ và Timor-Leste với tư cách quan sát viên.
Phát biểu khai mạc, ông Bùi Chính Nghĩa, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, kiêm Giám đốc Cơ quan Quản lý CITES Việt Nam nhấn mạnh: “Sự đoàn kết và hợp tác khu vực là yếu tố then chốt để thực thi hiệu quả các quy định về bảo vệ động vật hoang dã. Không một quốc gia nào có thể giải quyết vấn đề này một cách đơn lẻ. Chỉ có thông qua hợp tác bền vững, đổi mới sáng tạo và hành động chung, chúng ta mới có thể bảo vệ đa dạng sinh học cho hiện tại và các thế hệ tương lai”.
Cuộc họp AWG-CITES & WE lần thứ 20 là dịp để các quốc gia thành viên nhìn lại những thành tựu đã đạt được, đồng thời rà soát tiến độ thực hiện các khuyến nghị, quyết định trong khuôn khổ CITES. Các đại biểu cũng dành thời gian thảo luận, đề xuất các chính sách liên quan đến Phụ lục của Công ước, chuẩn bị cho Hội nghị các bên (COP20) sắp tới.
Trong năm qua, dù đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến tội phạm xuyên quốc gia, các nước ASEAN đã tiếp tục thúc đẩy cam kết chung trong phòng, chống buôn bán trái phép động vật hoang dã. Là một trong những khu vực có mức độ đa dạng sinh học cao nhất toàn cầu, Đông Nam Á đồng thời cũng là điểm nóng về nạn buôn bán bất hợp pháp các loài nguy cấp.
Trước thực tế đó, ASEAN không ngừng tăng cường các cơ chế phối hợp, triển khai các chiến dịch xuyên biên giới như Mekong Dragon, chia sẻ thông tin, nâng cao năng lực và hỗ trợ thương mại động vật hoang dã hợp pháp, bền vững.
Các đại biểu Việt Nam dự trực tiếp tại đầu cầu Hà Nội. Ảnh: Bảo Thắng.
Riêng tại Việt Nam, năm qua ghi nhận những bước tiến tích cực trong việc hoàn thiện hệ thống pháp lý, tăng cường giám sát và phối hợp liên ngành. Nhiều vụ buôn bán động vật hoang dã quy mô lớn đã bị phát hiện, xử lý với sự phối hợp giữa hải quan, kiểm lâm, công an, bộ đội biên phòng và các lực lượng chức năng.
Việt Nam cũng triển khai hiệu quả công cụ giám sát số hóa, kiểm tra hoạt động buôn bán trên mạng, tái thả các loài động vật hoang dã, tổ chức tập huấn cho lực lượng tuyến đầu và đẩy mạnh truyền thông thay đổi hành vi tiêu dùng.
Ngoài nỗ lực trong nước, Việt Nam còn tích cực tham gia các cơ chế hợp tác khu vực, đóng góp vào triển khai Kế hoạch Hành động ASEAN về CITES và thực thi pháp luật giai đoạn 2021-2025.
Tăng cường năng lực thực thi và hợp tác quốc tế
Chia sẻ tại phiên họp, ông Chu Ngọc Quân, Phó Giám đốc Cơ quan thẩm quyền quản lý CITES Việt Nam cho biết, Việt Nam là quốc gia thứ 6 trong ASEAN thành lập Mạng lưới thực thi pháp luật về động vật hoang dã (Vietnam-WEN), do Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường làm Chủ tịch. Từ đó, các cơ chế phối hợp liên ngành đã được thiết lập và ngày càng hoàn thiện.
Việt Nam đã truy tố 283 vụ án buôn bán, vận chuyển động vật hoang dã, trong đó 118 vụ kết thúc bằng bản án tù giam với mức trung bình 3,34 năm. Một số bản án điển hình như, 7 năm tù cho Cao Xuân Mạnh vì tội danh xuyên quốc gia, Lê Phụng Biên nhận tổng cộng 24 năm tù vì buôn lậu và buôn bán động vật hoang dã, Phan Thị Tám bị xử 12 năm tù tại Đà Nẵng.
Việc tăng mức xử phạt, bổ sung các công cụ pháp lý và sửa đổi Bộ luật Tố tụng Hình sự (năm 2025) là bước đi quan trọng để tạo thuận lợi cho điều tra, truy tố và bảo vệ nhân chứng trong các vụ án có yếu tố nước ngoài.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn như Nghị định 77/2025/NĐ-CP và Thông tư 26, 27 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhằm truy xuất nguồn gốc, quản lý mẫu vật và phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các cơ quan liên quan.
Các cá thể voi sống tại khu vực Vườn quốc gia Yok Đôn. Ảnh: Tùng Đinh.
Theo ông Quân, một trong những ưu tiên của Việt Nam là nâng cao năng lực giám định, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tội phạm động vật hoang dã, tăng cường ứng dụng công nghệ và đào tạo cán bộ chuyên môn. Các chương trình truyền thông thay đổi hành vi, đặc biệt trong cộng đồng có nguy cơ tiêu thụ sản phẩm từ động vật hoang dã, cũng được đẩy mạnh với sự tham gia của các tổ chức quốc tế trong khuôn khổ tiếp cận "Một sức khỏe" (One Health).
Việt Nam hiện tích cực tham gia các hoạt động đa phương như Chiến dịch Mekong Dragon và Dự án Ivory II nhằm nâng cao năng lực cho lực lượng thực thi pháp luật. Đồng thời, nước này đang thúc đẩy ký kết các hiệp định tương trợ tư pháp hình sự (MLAT), nhất là với các quốc gia châu Phi, để xử lý tội phạm xuyên quốc gia một cách hiệu quả hơn.
Báo cáo của CITES Việt Nam cũng thẳng thắn chỉ ra một số khó khăn như thiếu năng lực giám định và phòng xét nghiệm pháp y, năng lực quản lý vật chứng còn hạn chế, và sự phối hợp liên ngành trong nước chưa thực sự chặt chẽ. Ngoài ra, hợp tác quốc tế còn gặp trở ngại do thiếu các hiệp định pháp lý và cơ chế chia sẻ thông tin.
Ông Quân đề xuất thành lập cơ chế họp nội khối ASEAN trước các kỳ họp của Hội nghị các bên CITES (CoP), mở rộng thành phần ASEAN-WEN để mời các tổ chức liên chính phủ tham gia, nhằm nâng cao hiệu quả chung của mạng lưới.
Trong nước, Việt Nam đặt mục tiêu ưu tiên kiểm soát các nhóm loài có nguy cơ cao như tê tê, mèo lớn châu Á, voi, tê giác, thú ăn thịt nhỏ, rùa, gỗ quý và lan rừng. Song song, sẽ tiếp tục chiến dịch chống buôn bán động vật hoang dã trên không gian mạng, tăng cường truyền thông và sự tham gia của cộng đồng địa phương.
Về dài hạn, các sáng kiến như trồng 1 tỷ cây xanh, phục hồi rừng ngập mặn ở Cà Mau, bảo vệ 179 khu bảo tồn đã được triển khai như giải pháp dựa vào thiên nhiên. Đồng thời, Việt Nam duy trì khung đối tác Một sức khỏe giai đoạn 2021-2025, nhằm phòng chống dịch bệnh lây truyền từ động vật hoang dã sang người, thông qua giám sát dịch tễ, tăng cường pháp luật và truyền thông cộng đồng.