Theo Viện Môi trường Nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong năm 2024, tổng lượng phụ phẩm phát sinh từ hoạt động sản xuất nông nghiệp ước tính đạt 93,61 triệu tấn. Trong đó, phần lớn đến từ cây hàng năm với khoảng 83,96 triệu tấn; cây ăn quả chiếm 2,67 triệu tấn và cây công nghiệp lâu năm khoảng 6,98 triệu tấn. So với năm 2023, lượng phụ phẩm giảm nhẹ 1,9%, tuy nhiên, khối lượng phát sinh vẫn ở mức rất lớn và tiếp tục đặt ra áp lực không nhỏ đối với công tác xử lý, tái sử dụng.
Hiện nay, việc xử lý phụ phẩm và chất thải nông nghiệp đang được thực hiện dưới nhiều hình thức. Cụ thể, 24,6% phụ phẩm được để lại ruộng đồng (như rơm rạ, vỏ trấu…), 13,4% được thu gom xử lý, 29,7% được tái sử dụng, 16,6% bị đốt và khoảng 0,9% bị chôn lấp. Tỷ lệ tái sử dụng có xu hướng tăng nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, phần lớn phụ phẩm vẫn chưa được tận dụng hiệu quả theo mô hình nông nghiệp tuần hoàn.
Đối với lĩnh vực chăn nuôi, chất thải phát sinh mỗi năm được ước tính lên tới hơn 80 triệu tấn. Trong đó, có đến 36% lượng chất thải bị thải trực tiếp ra môi trường, một con số đáng lo ngại. Đặc biệt, chăn nuôi nông hộ chiếm tới 40% lượng xả thải không qua xử lý, trong khi chăn nuôi trang trại chiếm 16%.
Báo cáo của Viện Môi trường nông nghiệp cũng cho thấy, chỉ 3,34% cơ sở chăn nuôi có báo cáo đánh giá tác động môi trường; 7,83% có giấy phép hoặc kế hoạch bảo vệ môi trường. Mặc dù đã có khoảng 83,86% cơ sở áp dụng các biện pháp xử lý chất thải, vẫn còn gần 5% cơ sở chưa có bất kỳ phương án xử lý nào gây nguy cơ ô nhiễm cao cho đất, nước và không khí.
Một trong những nguồn phát thải nhựa lớn trong sản xuất nông nghiệp hiện nay đến từ bao bì thuốc bảo vệ thực vật, bao thức ăn chăn nuôi và các vật tư nhựa sử dụng một lần. Ảnh: Báo Hà Tĩnh.Các chuyên gia môi trường nhận định rằng, một trong những nguồn phát thải nhựa lớn trong sản xuất nông nghiệp hiện nay đến từ bao bì thuốc bảo vệ thực vật, bao thức ăn chăn nuôi và các vật tư nhựa sử dụng một lần.
Để ứng phó với thực trạng này, từ năm 2020 đến 2024, các địa phương trên cả nước đã triển khai đồng loạt mô hình xây dựng bể chứa bao bì thuốc bảo vệ thực vật sau sử dụng. Tổng cộng, 187.999 bể chứa đã được xây dựng, thu gom được hơn 3,66 triệu kg bao bì. Trong số này, 2,12 triệu kg đã được xử lý đúng quy định, khoảng 764.000 kg được người dân tự tiêu hủy, và gần 786.000 kg vẫn chưa được xử lý.
Song song với đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đang triển khai kế hoạch hành động rõ ràng nhằm giảm thiểu chất thải nhựa trong nông nghiệp. Giai đoạn 2022–2025, ngành đặt mục tiêu giảm tối thiểu 20% lượng vật liệu nhựa sử dụng; thu gom và phân loại ít nhất 80% chất thải nhựa; tái sử dụng tối thiểu 12% lượng thu gom.
Sang giai đoạn 2026–2030, mục tiêu tiếp tục nâng lên: giảm ít nhất 30% vật liệu nhựa sử dụng; thu gom 100% và tái sử dụng 20% chất thải nhựa phát sinh từ hoạt động sản xuất, kinh doanh và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.
Bên cạnh các giải pháp kiểm soát vật liệu nhựa, công tác loại bỏ hóa chất độc hại trong thuốc bảo vệ thực vật cũng được chú trọng. Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, từ năm 2017 đến năm 2023, đã có 14 hoạt chất độc hại bị loại khỏi danh mục được phép sử dụng tại Việt Nam. Các hoạt chất như Carbendazim, Paraquat, Glyphosate, Fipronil, 2,4D… vốn có nguy cơ cao ảnh hưởng đến sức khỏe con người và môi trường, nay đã không còn được lưu hành. Tổng cộng, hơn 1.700 tên thương phẩm và 1.265 hàm lượng hoạt chất đã bị loại bỏ - một bước đi quan trọng trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm hóa chất trong đất và nguồn nước.
Nhìn tổng thể, mặc dù đã đạt được những kết quả bước đầu, nhưng thách thức trong xử lý chất thải và phụ phẩm nông nghiệp vẫn còn rất lớn. Để tiến tới một nền nông nghiệp bền vững và thân thiện với môi trường, Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi sang mô hình tuần hoàn, ứng dụng công nghệ xử lý tiên tiến, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dân, đặc biệt ở cấp cơ sở trong việc bảo vệ môi trường nông nghiệp.