Giải pháp kiểm soát toàn diện tác hại môi trường do thuốc lá

Ngành công nghiệp thuốc lá gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng

TS Nguyễn Đình Đáp, Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam cho rằng, mỗi khi nhắc đến thuốc lá, chúng ta thường chỉ nghĩ đến ung thư phổi, bệnh tim mạch hay gánh nặng chi phí y tế. Nhưng thực ra, nếu nhìn một cách toàn diện, ngành thuốc lá là một trong những thủ phạm gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng nhất hiện nay.

Theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ngành công nghiệp thuốc lá toàn cầu phát thải tới 84 triệu tấn CO₂ mỗi năm – tương đương với lượng khí nhà kính từ hàng chục triệu ô tô. Nhưng đó chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.

Quá trình gây hại môi trường bắt đầu từ khi gieo trồng cây thuốc lá, với lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật lớn gây suy thoái đất và ô nhiễm nguồn nước. Tiếp đó là giai đoạn sản xuất, chế biến, vận chuyển, tiêu tốn năng lượng, tạo ra phát thải. Khi được tiêu dùng, khói thuốc tiếp tục làm gia tăng khí nhà kính, còn tàn thuốc, đầu lọc, bao bì lại trở thành những loại rác thải khó phân hủy.

“Chúng ta không thể tiếp tục thờ ơ. Đã đến lúc phải nhìn thuốc lá như một tác nhân môi trường nguy cơ cao, chứ không chỉ là một sản phẩm y tế có hại” – TS Nguyễn Đình Đáp nhấn mạnh.

4 giải pháp kiểm soát ô nhiễm môi trường từ thuốc lá

Theo TS. Nguyễn Đình Đáp, nếu Việt Nam muốn kiểm soát toàn diện tác động môi trường từ thuốc lá, cần đồng thời triển khai 4 hướng giải pháp lớn.

Thứ nhất là cần mở rộng quy định về trách nhiệm môi trường của doanh nghiệp sản xuất thuốc lá, cả truyền thống lẫn điện tử. 

Theo TS Đáp, Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đã đưa ra cơ chế Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), nhưng ngành thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử  vẫn chưa nằm trong diện giám sát đầy đủ.

 “Mỗi năm, có tới 4.500 tỷ đầu lọc thuốc lá bị vứt ra môi trường. Đầu lọc thuốc lá chứa cellulose acetate - một loại nhựa cực kỳ khó phân hủy, có thể tồn tại hàng chục năm trong đất và nước. Do đó, doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu thuốc lá phải có nghĩa vụ thu hồi, xử lý chất thải sau tiêu dùng, thiết lập các điểm thu gom, dán nhãn cảnh báo, báo cáo minh bạch và đóng góp tài chính cho hoạt động môi trường”, TS Đáp đề xuất. 

Giải pháp tiếp theo mà ông Nguyễn Đình Đáp đưa ra là tăng thuế môi trường đối với sản phẩm thuốc lá. 

Hiện nay, thuốc lá mới chỉ chịu thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm hạn chế tiêu dùng vì lý do sức khỏe. Trong khi đó, chi phí môi trường chưa được tính đến. Do đó, TS. Đáp đề xuất thiết lập một loại thuế môi trường riêng cho thuốc lá, tính toán dựa trên lượng phát thải, độc hại sinh thái, và chi phí xử lý rác thải. Khoản thu này có thể dùng để đầu tư cho quỹ môi trường, quỹ y tế cộng đồng, hoặc hỗ trợ chuyển đổi sinh kế cho người trồng thuốc lá.

Bên cạnh việc tăng thuế thuốc lá, việc tích hợp giáo dục môi trường về thuốc lá vào trường học và truyền thông cũng là giải pháp quan trọng. Bởi vì, phần lớn người dân, đặc biệt là giới trẻ chưa nhận ra rằng hút thuốc cũng là hành vi góp phần vào biến đổi khí hậu. Khái niệm “thuốc lá đầu độc hành tinh” cần được truyền tải một cách mạnh mẽ hơn. 

Đặc biệt, cần tích hợp nội dung này vào chương trình giáo dục chính khóa (các môn như sinh học, địa lý, công dân), đồng thời tổ chức các chiến dịch truyền thông sáng tạo trên TikTok, YouTube, Facebook… để truyền tải thông điệp theo cách phù hợp với giới trẻ.

Giáp pháp cuối cùng là hỗ trợ chuyển đổi sinh kế cho người trồng cây thuốc lá. Ông Đáp cho rằng, một trong những nguồn ô nhiễm lớn từ thuốc lá bắt nguồn từ quy trình canh tác, vốn sử dụng nhiều hóa chất và làm suy thoái đất đai. Do vậy, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ chuyển đổi cây trồng cho nông dân vùng trồng thuốc lá, qua đó thúc đẩy nông nghiệp bền vững, bảo vệ môi trường từ gốc. Chính sách này cần đi kèm hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và phát triển thị trường.