Sự thật ẩn mình trong thuốc lá điện tử

Độc hại trong khói mờ công nghệ

Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng được quảng bá là ‘ít hại hơn’ và thậm chí ‘giúp cai nghiện’. Nhưng sự thật thì ngược lại. Tổ chức Y tế thế giới - WHO và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh - CDC Hoa Kỳ đã chỉ rõ, thuốc lá điện tử chứa nicotin - một chất gây nghiện mạnh, cùng nhiều hóa chất độc hại không kém gì thuốc lá điếu truyền thống.

Đáng lo ngại hơn, theo báo cáo từ Malaysia và Úc, thuốc lá điện tử đã gây hàng trăm ca ngộ độc, trong đó. gần một nửa là trẻ em dưới 5 tuổi. Tại Mỹ, từ 2015 đến 2017, hơn 2.000 ca chấn thương cấp cứu do nổ pin thuốc lá điện tử được ghi nhận.

Thành phần dung dịch thuốc lá điện tử không chỉ có nicotin mà còn hàng chục hóa chất như propylene glycol (gây ung thư), diacetyl (gây viêm tiểu phế quản không hồi phục), và các hợp chất hữu cơ bay hơi VOC. Điều này bác bỏ hoàn toàn nhận định sai lầm rằng thuốc lá điện tử “chỉ là hơi nước”.

Điều nguy hiểm nhất là khả năng pha trộn ma túy vào thuốc lá điện tử. Các loại cần sa tổng hợp nhóm ma túy mới, mạnh hơn cần sa tự nhiên hàng chục lần đang được phát hiện ngày càng nhiều trong dung dịch thuốc lá điện tử.

Theo Trung tâm Giám định ma túy, Viện Khoa học Hình sự (Bộ Công an Việt Nam), đã có hàng trăm hợp chất ma túy thế hệ mới xuất hiện, liên tục thay đổi khiến cả các phòng xét nghiệm hàng đầu thế giới cũng khó phát hiện.

Vỡ mộng vì thuốc lá điện tử 

Nhiều người tìm đến thuốc lá điện tử nhằm cai nghiện thuốc lá điếu, tuy nhiên nhiều nghiên cứu sau đó cho thấy họ sử dụng song song cả hai loại thuốc lá này.

Theo PGS.TS.BS Phan Thu Phương - Phó Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai, nghiện thuốc lá được cấu thành bởi 3 yếu tố: nghiện thực thể, nghiện thói quen, hành vi và nghiện tâm lý. Việc sử dụng thuốc lá điện tử không giải quyết được vấn đề nghiện thành thói quen hành vi và nghiện tâm lý.

Đồng thời, trong tinh dầu của thuốc lá điện tử vẫn có lượng nicotine (chất gây nghiện) nhất định. Bởi vậy, khi sử dụng thuốc lá điện tử nếu không có sự kiểm soát sẽ không cai được thuốc lá, vẫn phụ thuộc vào nicotine.

Dần dần khi nồng độ nicotine trong thuốc lá điện tử không đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng của cơ thể, người hút sẽ quay trở lại với thói quen hút thuốc lá đốt thông thường.

Bác sĩ Phương cho biết thêm, hiện nay, rất ít người biết đến thành phần có trong tinh dầu thuốc lá điện tử do có rất nhiều chủng loại, xuất xứ cũng khác nhau và có cả những người ‘chơi’ pha trộn nhiều loại với nhau.

Một số chất mà người ta đã tìm ra có trong thuốc lá điện tử là propylene glycol thường được dùng trong các máy tạo khói hoặc sương mù nhân tạo trên sân khấu, có thể gây kích ứng phổi và mắt, cũng có thể gây hại cho những người bị bệnh phổi mạn tính như hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, giãn phế quản.

Theo WHO, chưa có bằng chứng về việc thuốc lá điện tử giúp cai nghiện thuốc lá điếu thông thường và cũng không xác nhận thuốc lá điện tử là một biện pháp hỗ trợ cai nghiện. Ngược lại, bằng chứng cho thấy, người sử dụng thuốc lá điện tử còn làm tăng nguy cơ sử dụng cùng lúc nhiều loại thuốc lá.

Nguy cơ phá vỡ thành quả phòng, chống tác hại thuốc lá

Việt Nam đã ghi nhận những thành công đáng kể trong công tác phòng chống tác hại thuốc lá với tỷ lệ hút thuốc lá điếu ở nam giới trưởng thành giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023. Ở nhóm 13-17 tuổi, tỷ lệ này giảm từ 5,36% (năm 2013) xuống còn 2,78% (năm 2019).

Nhưng làn sóng thuốc lá điện tử đang đảo ngược xu hướng này. Tỷ lệ học sinh hút thuốc lá điện tử tăng từ 2,6% (năm 2019) lên 8,1% (năm 2023) tức gấp hơn 3 lần chỉ sau bốn năm. Tình trạng ‘nghiện qua lời mời’ chỉ cần một bạn hút, trăm bạn hút theo đang hình thành một thế hệ nghiện nicotine mới.

Ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp cho biết, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 173/2024/QH15 nhằm cấm lưu hành thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng tại Việt Nam. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp trước mắt và về lâu dài, cần có quá trình nghiên cứu kỹ lưỡng để xây dựng một khung pháp lý toàn diện, nhất quán và hợp lý. 

Việc cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới trong khi thuốc lá truyền thống vẫn được phép lưu hành có thể dẫn đến sự cạnh tranh không lành mạnh và phân biệt đối xử. Trong khi đó, phần lớn các nhà sản xuất thuốc lá thế hệ mới hiện nay lại là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Nhiều chuyên gia cho rằng, thuốc lá thế hệ mới là loại hàng hóa đặc biệt, có ảnh hưởng sâu rộng từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng, tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Vì vậy, mọi chính sách quản lý cần được thiết kế dựa trên sự hài hòa giữa lợi ích của người tiêu dùng, yêu cầu bảo vệ sức khỏe cộng đồng và các yếu tố phát triển kinh tế - xã hội.

Trong quá trình thảo luận xây dựng chính sách, các cơ quan chức năng đã cân nhắc nhiều phương án, trong đó có đề xuất thí điểm quản lý đối với những loại thuốc lá mới có tính chất tương tự thuốc lá điếu đang lưu hành. Tuy nhiên, với các loại thuốc lá mới đã được chứng minh gây tác hại đặc biệt, cần có biện pháp cấm tuyệt đối.

Trên phương diện bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quan điểm chung là mọi sản phẩm gây hại cho sức khỏe con người đều phải được kiểm soát tương ứng với mức độ nguy hại. Quá trình xây dựng pháp luật cần có sự tham gia chặt chẽ của người dân, giới chuyên gia, tổ chức khoa học và cộng đồng doanh nghiệp để đảm bảo các chính sách vừa khả thi, vừa toàn diện và phù hợp với thực tiễn.

Nghị quyết 173/2024/QH15 đã thể hiện rõ định hướng ưu tiên bảo vệ sức khỏe người dân hơn các yếu tố lợi ích kinh tế. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả nghị quyết này, cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý chi tiết, bài bản, bảo đảm sự đồng thuận xã hội và sự tham gia đầy đủ của các bên liên quan. Có như vậy, Việt Nam mới có thể xây dựng được một cơ chế quản lý thuốc lá thế hệ mới hiệu quả, phù hợp với bối cảnh mới, đồng thời giữ vững mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng.