Ngày Thế giới không thuốc lá (31/5): Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng

Sự kiện diễn ra trong khuôn khổ Dự án “Giảm thiểu ảnh hưởng của thuốc lá tới sức khỏe môi trường và biến đổi khí hậu” và hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 và Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá (25-31/5/2025).

Vạch trần về “sự giảm hại của thuốc lá mới”

Ông Phạm Hồng Quân - Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) cho biết, ngành công nghiệp thuốc lá đã từng quảng bá sản phẩm của mình như một biểu tượng của sự tự do, bản lĩnh và phong cách.

Qua phim ảnh và quảng cáo, văn hóa tiêu dùng thuốc lá đã len lỏi vào tiềm thức như một hành vi thời thượng. Ngày nay, với sự ra đời của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, thông điệp "thuốc lá ít hại" lại được tung hô mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Nhưng qua các nghiên cứu của WHO, CDC Hoa Kỳ và Bộ Y tế, thuốc lá thế hệ mới vẫn chứa nicotine, kim loại nặng và gây tổn thương phổi, tim mạch. Chưa có đủ bằng chứng khoa học để khẳng định rằng các sản phẩm này giúp cai thuốc lá thông thường.

Nguy hiểm hơn, chúng đang đe dọa cuốn hút giới trẻ vào một cơn nghiện thế hệ mới. Những sản phẩm này vẫn chứa hàng ngàn chất độc, vẫn tạo ra rác thải nhựa và vẫn đang hướng tới đối tượng là thế hệ tương lai của chúng ta.

Chúng ta đang phải đối mặt với một ngành công nghiệp có thể đang thao túng nhận thức cộng đồng bằng các chiến thuật marketing hiện đại, thậm chí là “tẩy xanh” (greenwashing) – đánh tráo khái niệm và che giấu bản chất vấn đề.

Truyền thông, báo chí – bảo vệ lợi ích cộng đồng qua thông tin minh bạch

Trong bối cảnh đó, vai trò của các nhà báo, phóng viên lại càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Các nhà báo sẽ là những “chiến binh” trên mặt trận thông tin, người cầm “ngọn lửa” sự thật, có sức mạnh định hình nhận thức và thúc đẩy chính sách tiến bộ.

“Một bài báo sắc sảo hay một phóng sự chân thực có thể đánh thức hàng triệu người, khiến công chúng nhận ra mỗi điếu thuốc không chỉ gây ung thư mà còn ảnh hưởng đến dòng sông, cánh rừng và tương lai của con em chúng ta”, ông Quân khẳng định.

Thực tế đã chứng minh sức mạnh của truyền thông. Theo WHO, các chiến dịch truyền thông hiệu quả đã góp phần giúp giảm tỷ lệ hút thuốc tại Việt Nam trong những năm qua.

Các nhà báo có khả năng biến những con số khô khan, dữ liệu khoa học phức tạp thành những câu chuyện gần gũi, chạm đến cảm xúc của hàng triệu người. Sức mạnh lớn nhất của các nhà báo là kể những câu chuyện về sự thay đổi tích cực, như câu chuyện của những người đã cai thuốc thành công, những cộng đồng xây dựng môi trường sống không khói thuốc.

Hay những doanh nghiệp theo đuổi mô hình kinh doanh bền vững. Những câu chuyện này gieo vào lòng người đọc niềm tin và hy vọng về một tương lai tốt đẹp hơn.

Báo chí là tiếng nói giám sát mạnh mẽ, là “lá chắn” bảo vệ lợi ích cộng đồng bằng việc cung cấp thông tin minh bạch và đa chiều, giúp các nhà hoạch định chính sách có thêm cơ sở để đưa ra quyết định đúng đắn, đồng thời giúp công chúng hiểu và ủng hộ các chính sách tiến bộ.

Báo chí cần đổi mới để tạo nên thông điệp đủ sức lan tỏa mạnh mẽ hơn

Trong bối cảnh cạnh tranh thông tin, nội dung phòng chống tác hại thuốc lá nếu không có sự chuyển biến cách thức tiếp cận thì rất khó thu hút công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Đặc biệt, báo chí cũng đang đứng trước yêu cầu sản xuất nội dung đa dạng, hấp dẫn hơn để tạo nên thông điệp đủ sức lan tỏa.

Với kinh nghiệm nhiều năm triển khai các hoạt động truyền thông phòng chống tác hại thuốc lá, ông Vũ Mạnh Cường, Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương, Bộ Y tế  đề xuất cần có những ý tưởng, kế hoạch truyền thông sáng tạo. Trong đó có kết hợp thông tin từ báo chí chính thống, truyền thông cộng đồng với truyền thông qua mạng xã hội. Đặc biệt, cần hướng đến các đối tượng cụ thể có tính nhạy cảm với việc hút thuốc lá nhưng lại khó tiếp cận, như thanh thiếu niên 13-15 tuổi, đàn ông nông thôn, công nhân khu công nghiệp, người dân tộc thiểu số, phụ nữ, người dân hải đảo... Các cơ quan báo chí, truyền thông có thể phối hợp với các nhóm mạng xã hội có sẵn liên quan đến những đối tượng này, xây dựng nội dung phòng chống tác hại thuốc lá để lồng ghép tuyên truyền thường xuyên.

Để nâng cao chất lượng bài viết, cần tổ chức các khóa tập huấn cho nhà báo về tác hại thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử, và cách phân tích dữ liệu khoa học. Xây dựng mối quan hệ hợp tác giữa các cơ quan báo chí với Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, WHO và Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá để đảm bảo thông tin chính xác và nhất quán. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh phóng sự điều tra để vạch trần các chiến thuật của ngành công nghiệp thuốc lá.

Tại buổi tập huấn, các chuyên gia đã làm rõ hơn về sự can thiệp của các công ty thuốc lá trong quá trình xây dựng và thực thi chính sách về kiểm soát thuốc lá trên thế giới; sản phẩm thuốc lá thế hệ mới và quảng cáo, thông tin sai lệch; những ảnh hưởng của việc sản xuất và sử dụng thuốc lá đến môi trường, các chính sách tại Việt Nam...

Các phóng viên, nhà báo cũng thảo luận và đề xuất những thông điệp, cách thức truyền thông hướng đến một số đối tượng cụ thể. Trong đó có nhiều giải pháp như tạo ra những video ngắn, thông điệp sắc sảo trên các nền tảng như TikTok, YouTube, Facebook; Tổ chức các cuộc thi viết, thi ảnh, hoặc video về tác hại của thuốc lá đối với môi trường để thu hút sự tham gia của công chúng; mời các nghệ sĩ, ca sĩ, những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội tham gia chiến dịch để truyền cảm hứng giới trẻ về nói không với thuốc lá...