Tăng mạnh thuế thuốc lá để đạt được chính sách cùng thắng

Tăng thuế là biện pháp nhanh nhất để giảm tiêu thụ thuốc lá 

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Đoàn Đại biểu Quốc hội Hà Nội) cho biết, Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu thụ thuốc lá, từ đó giảm đáng kể về nạn bệnh tật, tử vong sớm do các bệnh liên quan đến tiêu thụ thuốc lá.

WHO cũng khuyến cáo thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm tiêu thụ các sản phẩm này. Bằng chứng từ nhiều quốc gia cho thấy, điều chỉnh tăng thuế thuốc lá là giải pháp mang lại lợi ích kép, vừa tăng thu, vừa bảo đảm sức khỏe nhân dân.

Nguồn thu ổn định từ thuế thuốc lá đảm bảo nguồn tài chính cho các chương trình y tế cộng đồng. Ví dụ, tại Philippines, sau khi tăng thuế thuốc lá mạnh năm 2012, tỉ lệ hút thuốc giảm từ 27% (năm 2009) xuống còn 19,5% (năm 2021), trong khi nguồn thu thuế thuốc lá tăng từ 680 triệu USD (năm 2012) lên 2,9 tỉ USD (năm 2022).

Ở Thái Lan, từ 1993-2017, tăng thuế thuốc lá 11 lần dẫn đến kết quả giảm tỉ lệ hút từ 32% xuống 19,1%, thu ngân sách tăng hơn 4 lần (500 triệu USD lên 2,3 tỉ USD).

Vậy, tăng thuế thuốc lá cao và tăng thường xuyên, được các quốc trên thế giới đánh giá là chính sách cùng thắng (win - win), thắng trong bảo vệ sức khỏe và thắng trong tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước.

Đại biểu đề xuất tăng ngay, tăng mạnh, tăng thường xuyên thuế thuốc lá

So với các nước trong khu vực ASEAN thì Việt Nam ở mức thuế rất thấp, thuế tính trên giá bán lẻ thuốc lá thấp hơn nhiều quốc gia như: Thái Lan là 78,6%, Phillipines là 71,3% và Singapore là 67,5%. Điều này khiến giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn thuộc hàng rẻ nhất Đông Nam Á.

Từ kinh nghiệm các nước, khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí đề nghị Quốc hội xem xét tăng ngay, tăng mạnh, tăng thường xuyên thuế thuốc lá. Cụ thể, theo biểu thuế tiêu thụ đặc biệt (Điều 8, Dự thảo).

"Cần điều chỉnh 1 số ý. Đây là 75% của giá bán lẻ. Ở Việt Nam đưa khái niệm giá xuất xưởng như vậy là không hợp lí vì WHO đề nghị 75% giá bán lẻ. Với mức thuế tuyệt đối, đồng ý lộ trình tăng từ 1.1.2027 - 1.1.2031 nhưng tôi xin đề nghị mức khác nhau. Cụ thể, là khởi đầu là 5 nghìn đồng/bao loại 20 điếu, vì có những nơi đóng 30 - 40 điếu. Lộ trình mỗi năm tăng 3 nghìn đồng, đến 2031 là 15 nghìn đồng/bao/20 điếu", Ông Trí đề xuất.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí cũng nói thêm một số thông tin tiếp nhận từ Bộ Y tế. Việt Nam hiện có hơn 15 triệu người hút thuốc, nằm trong số 15 quốc gia có số người hút thuốc cao nhất thế giới. Ước tính mỗi năm có hơn 100 nghìn ca tử vong do các bệnh gây ra do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động.

Theo báo cáo nghiên cứu của Hội Kinh tế y tế năm 2022, chi phí y tế cho điều trị và mất sức lao động do bệnh tật và tử vong sớm liên quan đến sử dụng thuốc lá hàng năm ở Việt Nam ước tính lên tới 108 nghìn tỉ đồng (khoảng 4,5 tỉ USD), tương đương 1,14% GDP.

Đại biểu Trần Khánh Thu (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình) cho rằng: "Với mặt hàng thuốc lá, tác hại của thuốc lá, nguy cơ gây bệnh tật của thuốc lá cho người hút và những người xung quanh đã có nhiều nghiên cứu. Tác hại của thuốc lá không ai không nhìn thấy, có tác hại ngay, không chỉ đối với người hút thuốc mà còn đối với những người xung quanh. Chính vì thế đã có Luật PCTH thuốc lá.

Vấn đề tăng thuế cũng đã có lộ trình, nhưng trong nhiều năm qua việc điều chỉnh tăng khá chậm, vì vậy, tôi cho rằng cần một cú hích đủ mạnh để giảm tỉ lệ hút thuốc hiện nay. Tôi cho rằng nên chọn phương án 2 là áp dụng mức thuế 75% cộng với 10.000 đồng/bao vào năm 2030, mang lại tác động đáng kể hơn", Bà Thu đề xuất.

Phó đoàn Hải Dương Nguyễn Thị Việt Nga "ủng hộ mạnh mẽ" chủ trương tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá. Đồng thời, bà Nga đề nghị, Chính phủ đẩy mạnh công tác chống buôn lậu thuốc lá tại các khu vực biên giới, ngăn chặn hiện tượng thuốc lá lậu tràn vào thị trường nội địa. Việc tăng thuế khiến giá bán mặt hàng thuốc lá tăng cao sẽ khiến tội phạm bất chấp tuồn thuốc lá lậu vào Việt Nam, bà lưu ý.

Chính phủ cần sử dụng hiệu quả nguồn thu từ thuế thuốc lá, đặc biệt cho Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá, tập trung vào các hoạt động truyền thông thay đổi hành vi, hỗ trợ cai nghiện thuốc lá, và tăng cường dịch vụ y tế cộng đồng. Cơ quan chức năng siết chặt việc cấm quảng cáo, khuyến mãi, tài trợ thuốc lá dưới mọi hình thức, đặc biệt là thực thi quy định cấm hút thuốc ở các khu vực có trẻ em, cơ sở y tế, trường học.