Thiên tai – kẻ thù vô hình

Thiệt hại thảm khốc

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu hiện nay, thiên tai ngày càng khốc liệt và khó lường. Cơn bão Yagi hồi tháng 9/2024 được cho là mạnh nhất trên Biển Đông trong vòng 70 năm qua. Bão đã gây thiệt hại thảm khốc ở Việt Nam với khoảng 345 người chết, mất tích, hơn 1.976 người bị thương, hơn 280.000 ngôi nhà, hàng trăm nghìn ha lúa hoa màu và nuôi trồng thủy sản bị hư hỏng. Ước tính thiệt hại kinh tế lên tới hơn 81.000 tỷ đồng (~3,3 tỷ USD). 

Lốc, xoáy xảy ra đồng loạt ở nhiều nơi trên miền Bắc Việt Nam, từ Nghệ An trở ra. Ngày 19/7/2025 vừa qua xảy ra tai nạn thảm khốc là vụ lật tàu trên Vịnh Hạ Long làm 49 người lâm nạn, trong đó có 39 tử vong. Rồi liền sau đó là bão Wipha (bão số 3 năm 2025) đổ bộ vào Bắc Bộ Việt Nam với sức gió mạnh và mưa lớn kèm lũ quét. Hệ quả là ở Nghệ An đã có ít nhất 3 người thiệt mạng, một người mất tích, hơn 3.700 ngôi nhà bị ngập, hơn 1.600 ha lúa và 1.290 ha cây ăn quả bị phá hủy. Sự xuất hiện bất ngờ của thời tiết cực đoan và thiên tai khiến chỉ trong vài phút dễ dàng xảy ra thảm kịch, như trường hợp lật tàu ở Hạ Long.

Dự báo viên – tuyến đầu công tác phòng chống thiên tai

Bất kỳ một quốc gia nào cũng cần duy trì lực lượng quân đội, lực lượng phòng vệ để chủ động ứng phó những cuộc xâm hại bất ngờ. Trong thời bình, dù không có chiến tranh hay xung đột xảy ra, quân đội vẫn phải được luyện tập, đào tạo, trau dồi kỹ năng, kiến thức, tăng cường trang thiết bị, vũ khí hiện đại để sẵn sàng chiến đấu. Đó có lẽ cũng ứng với câu nói “nuôi quân ba năm dùng quân một giờ” của cha ông ta.

Với “kẻ thù” là thiên tai cũng vậy. Trong bối cảnh thiên tai ngày càng khốc liệt và khó lường, đội ngũ các nhà khí tượng thuỷ văn, các dự báo viên chính là lực lượng tuyến đầu âm thầm nhưng vô cùng quan trọng. Nếu như quân đội đóng vai trò bảo vệ lãnh thổ, gìn giữ an ninh quốc gia trong thời bình, chiến đấu bảo vệ tổ quốc trong thời chiến, thì các chuyên gia khí tượng thuỷ văn, những người làm công tác dự báo chính là “người lính” trên mặt trận phòng tránh thiên tai. 

Những lúc trời yên biển lặng, các nhà khí tượng họ giúp người dân và chính quyền có thông tin để chủ động sản xuất, sinh sống, du lịch... Nhưng khi có thiên tai mưa lớn, lũ lụt, hạn hán, nắng nóng, rét đậm, rét hại… đặc biệt khi áp thấp nhiệt đới, bão ập đến, chính họ - những dự báo viên - phải “trực chiến” liên tục, phân tích dữ liệu, vận hành mô hình, đưa ra dự báo kịp thời, chính xác đến từng giờ, từng khu vực, giúp chính quyền và người dân sẵn sàng ứng phó, giảm thiểu thiệt hại. 

Không có tiếng súng, không có khói lửa, nhưng cuộc chiến với thiên tai đòi hỏi tinh thần kỷ luật, kiến thức chuyên sâu, và sự tập trung cao độ, những phẩm chất không khác gì một người lính, hơn nữa là lính đặc nhiệm, thực thụ.

Vai trò của Nhà nước

Trong thời bình, khi đất nước không có chiến tranh hay ngoại xâm, chúng ta vẫn phải luôn duy trì, rèn luyện và hiện đại hóa quân đội. Không phải vì chiến sự đang xảy ra, mà vì bất kỳ mối đe dọa nào có thể xuất hiện bất ngờ, và chỉ những lực lượng được huấn luyện bài bản, tinh nhuệ và luôn sẵn sàng mới có thể ứng phó hiệu quả. 

Tương tự, trong lĩnh vực khí tượng – thủy văn, dù có những giai đoạn thời tiết yên ổn, thiên tai không xuất hiện thường xuyên, nhưng việc duy trì và phát triển đội ngũ các nhà khoa học, các dự báo viên vẫn là yêu cầu sống còn. Thiên tai, như bão mạnh, hạn hán, nắng nóng cực đoan hay lũ quét, cũng là một dạng “kẻ thù” vô hình, không báo trước, và sức tàn phá có thể sánh ngang hoặc vượt xa nhiều so với một cuộc xung đột quân sự.

Một quốc gia không thể chờ đến khi có chiến tranh mới tuyển quân, cũng như không thể chờ đến khi có thiên tai mới bắt đầu đào tạo cán bộ khí tượng thuỷ văn. Đầu tư vào nguồn nhân lực khí tượng thuỷ văn, từ đào tạo cơ bản, nâng cao chuyên môn, đến giữ chân các chuyên gia giỏi, chính là cách bảo vệ đất nước một cách chủ động và bền vững. Trong cuộc chiến với biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai ngày càng phức tạp, những con người làm việc âm thầm sau màn hình máy tính, trước các bản đồ số ở các trung tâm dự báo… chính là “lực lượng đặc nhiệm” góp phần bảo vệ tính mạng, tài sản và ổn định xã hội, không bằng súng đạn, mà bằng tri thức, khoa học và tinh thần cảnh giác không ngơi nghỉ. Để có được đội ngũ đó, việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ, bổ sung lực lượng không thể bị gián đoạn.

Thiên tai không thể ngăn chặn được hoàn toàn, nhưng thiệt hại do thiên tai có thể giảm thiểu đáng kể nếu chúng ta chủ động ứng phó từ sớm. Và muốn chủ động, thì phải có con người. Đội ngũ dự báo viên và nhà khoa học khí tượng thuỷ văn chính là “lực lượng đặc nhiệm” thầm lặng, bảo vệ sự ổn định quốc gia bằng trí tuệ, kỷ luật và tinh thần trách nhiệm.

Cũng như đối với lực lượng quân đội, việc đào tạo, duy trì và phát triển đội ngũ cán bộ khí tượng thuỷ văn chỉ có thể thuộc trách nhiệm của nhà quản lý ở cấp quốc gia. Hy vọng rằng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và các Đại học Quốc gia sẽ nhìn nhận được vấn đề này và dẫn dắt công tác đào tạo đi đúng quỹ đạo, xây dựng đội ngũ cán bộ khí tượng thủy văn tiên phong trong công tác phòng chống, bảo vệ đất nước trước thiên tai.