Thể chế, chính sách đất đai quyết định năng lực nội sinh, sức cạnh tranh quốc gia

Tháo gỡ hàng loạt điểm nghẽn về đất đai

Theo Đảng bộ Cục Quản lý đất đai, sau ba năm thực hiện Nghị quyết và 01 năm thi hành Luật Đất đai, có thể khẳng định rằng, ngành quản lý đất đai đã có bước chuyển mình đột phá về tư duy, thể chế và phương thức quản lý. Các nội dung cốt lõi của Nghị quyết số 18-NQ/TW đã được thể chế hoá tương đối đầy đủ trong Luật Đất đai năm 2024 và các pháp luật liên quan với tầm bao quát sâu rộng, đổi mới toàn diện từ quan điểm đến cơ chế vận hành. Luật Đất đai đã làm rõ các quyền của Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu đất đai, phân định rạch ròi giữa quyền đại diện sở hữu và quyền quản lý nhà nước, tạo hành lang pháp lý minh bạch để thực thi hiệu lực, hiệu quả. Cơ chế phân công, phân cấp, phân quyền được thiết kế đồng bộ, triệt để, trao quyền thực chất cho địa phương, rút ngắn quy trình hành chính, tăng cường sự chủ động trong tổ chức thực hiện từ Trung ương đến cấp cơ sở. 

Không chỉ dừng lại ở việc hoàn thiện thể chế, ngành đất đai đã tiến hành cải cách thủ tục hành chính ở quy mô lớn, xoá bỏ khâu trung gian, tinh giản hồ sơ, lồng ghép các thủ tục liên quan. Có 46/48 thủ tục hành chính về đất đai đã được phân cấp triệt để, trong đó cấp xã trực tiếp thực hiện gần 30% số thủ tục, thể hiện sự chuyển dịch mạnh mẽ trong tiếp cận dịch vụ công. Bên cạnh đó, công cuộc chuyển đổi số ngành đất đai đã bước đầu hình thành nền tảng cơ sở dữ liệu quốc gia về đất đai, đồng bộ và kết nối với các cơ sở dữ liệu khác như dân cư, thuế, thị trường bất động sản. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã hoàn thành 04 thành phần dữ liệu tại cấp Trung ương và đang phối hợp với các địa phương đẩy nhanh tiến độ phấn đấu hoàn thành hệ thống cơ sở dữ liệu đất đai toàn quốc trong năm 2025. 

Hệ thống pháp luật đất đai đã tháo gỡ hàng loạt điểm nghẽn liên quan đến quy hoạch sử dụng đất, giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích, định giá đất, bồi thường, tái định cư và phát triển thị trường quyền sử dụng đất. Đặc biệt, chính sách liên quan đến đất nông nghiệp được hoàn thiện theo hướng mở rộng hạn mức nhận chuyển nhượng, tập trung, tích tụ đất đai, cho phép sử dụng đa mục đích, cải thiện điều kiện sinh kế cho đồng bào dân tộc thiểu số, người nghèo và người có công với cách mạng. Ngành đất đai cũng đã có bước đi đột phá khi tiếp cận đất nông lâm trường, đất rừng và đất sản xuất nông nghiệp không chỉ dưới góc độ quản lý mà còn theo hướng phát triển bền vững, sử dụng hiệu quả, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển thị trường. 

Thẳng thắn nhìn nhận những hạn chế về đất đai cần được tháo gỡ để khơi thông nguồn lực này, Đảng bộ Cục Quản lý đất đai nhận diện 5 thách thức. 

Thứ nhất, nhận thức chưa thống nhất về sở hữu toàn dân dẫn đến một số khó khăn khi thu hồi đất, ảnh hưởng đến vai trò đại diện chủ sở hữu của Nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội. 

Thứ hai, hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất còn thiếu tích hợp, gây chồng chéo và kéo dài thời gian tiếp cận đất đai. 

Thứ ba, việc áp dụng cơ chế đấu giá, đấu thầu một cách cứng nhắc trong giao đất, cho thuê đất tuy bảo đảm công khai, minh bạch nhưng lại làm lỡ cơ hội lựa chọn nhà đầu tư chiến lược trong những dự án quy mô lớn, có tính chất động lực. 

Thứ tư, công tác định giá đất - yếu tố then chốt trong huy động tài chính từ đất - vẫn còn bị chi phối bởi dữ liệu thiếu đồng bộ và đơn vị tư vấn xác định giá, tâm lý e ngại, sợ trách nhiệm ở cấp thực thi, làm chậm tiến độ dự án và giảm tính hấp dẫn đầu tư. 

Thứ năm, thiếu công cụ điều tiết chênh lệch địa tô, thị trường bất động sản chưa phát triển lành mạnh; giá đất giữa thị trường sơ cấp và thứ cấp có sự chênh lệch lớn nhưng chưa có công cụ thuế để điều tiết phần tăng giá do yếu tố quy hoạch, hạ tầng và chính sách của Nhà nước.

Kịp thời thể chế hóa để quản lý chặt chẽ nguồn lực đất đai 

 Trước những vấn đề trên, tại Hội nghị lần thứ 12 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, cho ý kiến điều chỉnh, bổ sung một số chủ trương, quan điểm, giải pháp, nhiệm vụ phù hợp với bối cảnh mới, làm cơ sở sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai thời gian tới theo hướng tiếp tục khẳng định đất đai là tài sản đặc biệt, là nguồn lực phát triển quốc gia, cần được quản lý thống nhất, sử dụng hiệu quả và công bằng. Trung ước xác định cần điều chỉnh quan điểm tiếp cận đất đai theo hướng linh hoạt hoá phương thức giao đất, cho thuê đất, áp dụng phù hợp với loại hình dự án, địa bàn đầu tư và yêu cầu phát triển; bổ sung cơ chế thu hồi phần đất còn lại khi nhà đầu tư đã đạt được đồng thuận phần lớn diện tích, hạn chế tình trạng dự án treo, lãng phí đất đai. 

Nhà nước cần chủ động kiểm soát giá đất tại thị trường sơ cấp, bảo đảm ổn định, công bằng và hiệu quả, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường thứ cấp và đơn vị tư vấn và định hướng hoàn thiện chính sách thuế đất theo hướng lũy tiến, chống đầu cơ, thu hồi địa tô chênh lệch bất hợp lý, thúc đẩy sử dụng đất hiệu quả, tăng thu ngân sách và giảm áp lực lên thị trường. 

Để kiểm soát tốt tài nguyên đất, Trung ương định hướng cần chuyển mạnh công tác thanh tra, giám sát sang gắn trách nhiệm chính trị người đứng đầu cấp uỷ, chính quyền địa phương; tranh chấp đất đai chủ yếu do toà án giải quyết nhằm tăng tính cưỡng chế và đảm bảo quyền lợi các bên.

Triển khai thực hiện Kết luận của Hội nghị lần thứ 12 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về sơ kết Nghị quyết số 18-NQ/TW, trên cơ sở chỉ đạo thống nhất của Đảng ủy Chính phủ và Đảng ủy Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Đảng ủy Cục Quản lý đất đai đã khẩn trương lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện việc rà soát, đánh giá thực tiễn thi hành Luật Đất đai năm 2024 và chủ động đề xuất sửa đổi, bổ sung nhằm kịp thời thể chế hóa đầy đủ, sâu sắc hơn các quan điểm, chủ trương, định hướng lớn của Đảng trong bối cảnh mới theo hướng chuyển đổi từ tư duy quản lý chặt chẽ nguồn lực đất đai sang quản lý hiệu quả, kiến tạo phát triển.

Hiện nay, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 2024 đã được xây dựng công phu, bài bản và đang được gửi lấy ý kiến rộng rãi từ các bộ, ngành, địa phương, tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng doanh nghiệp. Đây là bước chuẩn bị quan trọng nhằm bảo đảm sự đồng thuận cao, tính khả thi và thống nhất trong toàn hệ thống chính trị trước khi hoàn thiện hồ sơ trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 10 dự kiến vào cuối năm 2025. 

Việc sửa đổi Luật lần này có ý nghĩa quyết định trong việc hiện thực hóa tinh thần. Kết luận của Bộ Chính trị, đưa các quan điểm đổi mới về sở hữu, quản lý, sử dụng đất đai đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, đồng bộ và bền vững. Quá trình này không chỉ góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật đất đai theo hướng đồng bộ, hiện đại mà còn là bước đi quyết liệt nhằm phát huy vai trò động lực của đất đai trong thúc đaåy tăng trưởng, bảo đảm an sinh xã hội, bảo vệ môi trường và giữ vững ổn định chính trị - xã hội của đất nước. 

Trong tiến trình hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước đến năm 2045, đất đai không chỉ là nguồn lực mà còn là một cấu phần của chiến lược an ninh kinh tế, xã hội, quốc phòng và môi trường. Vì vậy, cải cách thể chế đất đai không thể là cải cách kỹ thuật đơn thuần mà phải là cải cách mang tính cấu trúc và tư duy, có sự dẫn dắt của Đảng, được bảo đảm bởi hệ thống pháp luật khoa học và được thực thi bởi một bộ máy kỷ cương, hiệu quả, chuyên nghiệp. 

Đảng uỷ Cục Quản lý đất đai với vai trò của cơ quan chủ trì tham mưu cho Đảng bộ Bộ Nông nghiệp và Môi trường cam kết sẽ tiếp tục đóng vai trò tiên phong trong công cuộc đổi mới thể chế, hiện đại hóa quản trị đất đai, đưa đất đai thực sự trở thành nguồn lực chiến lược, phục vụ phát triển đất nước nhanh, bền vững và bao trùm.