Trước những thách thức từ biến đổi khí hậu, suy thoái tài nguyên và ô nhiễm môi trường, ngành nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải đổi mới toàn diện theo hướng bền vững, sinh thái và thích ứng linh hoạt.
Chuyển đổi mạnh mẽ tư duy phát triển
Theo Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, nông nghiệp từ lâu đã là trụ cột của nền kinh tế quốc dân, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng GDP, tạo sinh kế cho phần lớn người dân nông thôn và bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, mô hình sản xuất truyền thống, phụ thuộc nhiều vào tài nguyên thiên nhiên, đang bộc lộ nhiều hạn chế, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiên tai ngày càng bất thường và môi trường suy thoái.
Trước yêu cầu mới, việc chuyển đổi từ tư duy khai thác tài nguyên sang tiếp cận nông nghiệp sinh thái – coi nông nghiệp là một phần của hệ sinh thái, có khả năng tái tạo, giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu – là xu hướng tất yếu. Phát triển nông nghiệp bền vững gắn với bảo vệ môi trường không chỉ là yêu cầu trong nước mà còn phù hợp với xu thế toàn cầu.
Nhận thức rõ điều này, thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã đưa quan điểm phát triển bền vững vào các nghị quyết, chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có ngành nông nghiệp. Nhiều chủ trương, chính sách lớn đã được ban hành như Nghị quyết Trung ương về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030; Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030; Kế hoạch cơ cấu lại ngành nông nghiệp giai đoạn 2021-2025; Chương trình xây dựng nông thôn mới theo hướng “nông nghiệp sinh thái, nông dân văn minh, nông thôn hiện đại”.
Nhờ định hướng đúng đắn, ngành nông nghiệp đã duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định, đóng góp khoảng 11% GDP, tạo việc làm cho hơn 18 triệu lao động, giữ vững vai trò trụ đỡ nền kinh tế, bảo đảm nguồn cung lương thực, thực phẩm cho hơn 100 triệu dân và xuất khẩu.
Đặc biệt, việc loại bỏ dần các hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật độc hại cũng đạt được kết quả đáng ghi nhận. Từ năm 2017 đến nay, Việt Nam đã loại bỏ được 14 hoạt chất với 1.706 tên thương phẩm thuốc bảo vệ thực vật có nguy cơ cao ảnh hưởng đến sức khỏe con người, vật nuôi và môi trường ra khỏi Danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng tại Việt Nam. Hiện danh mục còn 460 hoạt chất với 4.537 tên thương phẩm, trong đó thuốc sinh học chiếm 18,88%.
Tuy nhiên, ngành nông nghiệp vẫn đối diện nhiều tồn tại: tổ chức sản xuất còn manh mún, thiếu liên kết chuỗi; chất lượng và an toàn thực phẩm chưa đồng đều; thiên tai, dịch bệnh, ô nhiễm môi trường diễn biến phức tạp. Chất thải từ hoạt động trồng trọt, chăn nuôi chưa được xử lý triệt để. Tình trạng xâm nhập mặn, khô hạn ngày càng trầm trọng tại các vùng trọng điểm như: Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, Duyên hải Nam Trung Bộ.
Ảnh minh họaTiếp tục hoàn thiện thể chế, thúc đẩy mô hình nông nghiệp xanh
Để giải quyết các tồn tại, thời gian qua, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường đã chủ động tham mưu xây dựng thể chế, chính sách như Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững đến năm 2030; Kế hoạch hành động tăng trưởng ngành và xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2025.
Viện cũng đang tích cực tham gia nghiên cứu xây dựng dự thảo Nghị quyết của Trung ương về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; sơ kết thực hiện Kết luận 81-KL/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh lương thực đến năm 2030, gắn với chuyển đổi mô hình sản xuất nông nghiệp xanh.
Ngoài ra, Viện tiếp tục phối hợp xây dựng, sửa đổi Luật Trồng trọt, Luật Lâm nghiệp, Luật Đa dạng sinh học... và tham gia triển khai Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại đồng bằng sông Cửu Long, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035.
Một trong những nhiệm vụ trọng tâm là xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, tài liệu hướng dẫn thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng hiệu quả tài nguyên và tái chế chất thải nông nghiệp. Đồng thời, nghiên cứu và phát triển mô hình canh tác bền vững, thân thiện với môi trường; ứng dụng công nghệ cao, công nghệ số trong sản xuất nông nghiệp.
Nhiều địa phương đã đẩy mạnh mô hình sản xuất xanh, sinh thái, hữu cơ; chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả sang trồng cây, nuôi trồng thủy sản có giá trị kinh tế cao. Cả nước hiện có 17 tỉnh, thành triển khai mô hình chăn nuôi lợn hữu cơ với quy mô trên 75 nghìn con. Tổng diện tích sản xuất nông nghiệp hữu cơ năm 2024 đạt hơn 75.000 ha, trong đó hơn 38.000 ha đạt chứng nhận tiêu chuẩn trong nước và quốc tế. |