Công tác bảo tồn nguồn gen giai đoạn 2021- 2025 đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn đối mặt thách thức về nhân lực, thiết bị và ứng dụng thực tiễn trong sản xuất nông nghiệp.
Tại Hội thảo “Tổng kết, đánh giá bảo tồn nguồn gen giai đoạn 2021 - 2025, định hướng giai đoạn 2026 - 2030, lĩnh vực Thủy sản và Chăn nuôi”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, cần chuyển hướng từ bảo tồn thụ động sang chủ động phát triển nguồn gen thành sản phẩm hàng hóa có giá trị kinh tế, phục vụ trực tiếp cho sản xuất nông nghiệp bền vững và đảm bảo an ninh lương thực quốc gia.
Đây là định hướng chiến lược nhằm gắn bảo tồn với khai thác hiệu quả, tạo ra đột phá thực chất trong ngành nông nghiệp – thay vì chỉ dừng lại ở thu thập và lưu giữ.
Hiện đã nhiều điểm sáng trong công tác bảo tồn nguồn gen. Mạng lưới các cơ sở bảo tồn đã được hình thành với sự tham gia rộng rãi của các tổ chức nghiên cứu, trung tâm giống, vườn quốc gia, khu bảo tồn và hộ gia đình. Các nguồn gen được thu thập và tư liệu hóa chi tiết về đặc điểm phân loại, phân bố, hình thái và sinh sản. Nguồn gen vi sinh vật thú y còn được ứng dụng trong kiểm nghiệm và thử nghiệm vắc xin. Đồng thời, hệ thống cơ sở dữ liệu đã được xây dựng và cập nhật thường xuyên, hỗ trợ việc trao đổi thông tin và khai thác hiệu quả nguồn gen quý hiếm.
Cần chuyển hướng từ bảo tồn thụ động sang chủ động phát triển nguồn gen thành sản phẩm hàng hóa có giá trị kinh tế. Ảnh minh họa.Tuy nhiên, việc đánh giá chi tiết và ứng dụng nguồn gen còn mờ nhạt, chưa hình thành được sản phẩm hàng hóa chất lượng cao phục vụ thị trường. Nguồn nhân lực có trình độ cao về bảo quản, lưu giữ và ứng dụng công nghệ mới còn thiếu, trong khi thiết bị kỹ thuật vẫn chưa đồng bộ, dẫn tới thất thoát hoặc giảm chất lượng nguồn gen. Đặc biệt, ngân sách còn hạn chế và sự tham gia của doanh nghiệp trong công tác bảo tồn chưa tương xứng với tiềm năng.
Trong bối cảnh Việt Nam sở hữu tài nguyên đa dạng sinh học phong phú, đây là lợi thế cạnh tranh chiến lược cần được phát huy. Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề ra hàng loạt nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn tới: xây dựng bộ tiêu chí xác định nguồn gen cần bảo tồn và loại bỏ hàng năm; ưu tiên các nguồn gen bản địa, quý hiếm, có nguy cơ mai một…
Cùng với đó, Bộ yêu cầu đẩy mạnh hoàn thiện hệ thống tư liệu hóa và số hóa nguồn gen, xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ phục vụ chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong khoa học công nghệ. Việc xã hội hóa công tác bảo tồn cũng được thúc đẩy, khuyến khích doanh nghiệp tham gia mạnh mẽ theo đúng tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.
Cuối cùng, Bộ sẽ xây dựng chương trình khoa học công nghệ cấp Bộ về bảo tồn nguồn gen, cải tiến quy trình phê duyệt và quản lý nhiệm vụ theo giai đoạn, bảo đảm mỗi giai đoạn có sản phẩm hoàn chỉnh và chiến lược phát triển rõ ràng.
Việc định hướng dài hạn, đầu tư chiều sâu và tăng cường kết nối giữa nhà nước - doanh nghiệp - khoa học được kỳ vọng sẽ giúp công tác bảo tồn nguồn gen không chỉ là “lưu trữ” mà trở thành “động lực” thực sự cho nền nông nghiệp xanh, bền vững và có giá trị gia tăng cao trong tương lai gần.