Phòng, chống tác hại của thuốc lá: ‘Cuộc chiến’ y tế dai dẳng và nhức nhối

Không chỉ là nguyên nhân gây ra hàng loạt bệnh lý nguy hiểm cho người hút trực tiếp, thuốc lá còn đang từng ngày âm thầm đe dọa sức khỏe của hàng triệu phụ nữ và trẻ em, những người không hề hút nhưng lại phải sống chung với khói thuốc. Trong cuộc trao đổi với phóng viên, GS.TS Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, nguyên Viện trưởng Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương đã có những chia sẻ thẳng thắn, đầy tâm huyết và cũng không kém phần lo lắng về một “cuộc chiến” y tế dai dẳng và nhức nhối: phòng, chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam.

Ông có thể phân tích rõ hơn về ảnh hưởng của thuốc lá đến người hút thụ động?

Đối với phụ nữ và trẻ em là những người hút thuốc lá thụ động tuy tác hại có thể không dữ dội như người hút trực tiếp, nhưng lại dai dẳng và không kém phần nguy hiểm.

Điểm thứ nhất, phụ nữ liên quan đến chức năng làm mẹ, liên quan đến vấn đề thai nghén, nên họ nhạy cảm hơn. Người ta đã ghi nhận tác hại của thuốc lá có thể gây dị dạng thai nhi.

Ngoài ra, chưa kể đến chuyện mất ngủ, thuốc lá còn tác động rất lớn đến hệ thần kinh của phụ nữ. Cá nhân tôi từng trải nghiệm: ba tôi hút thuốc lá, chỉ cần ngửi khói thuốc là tôi đã cảm thấy lâng lâng. Nếu tôi nằm ngủ với ai đó có hút thuốc lá, đêm đó chắc chắn tôi sẽ mất ngủ. Khi hít phải khói thuốc từ người ngồi cạnh, tôi hoàn toàn mất khả năng tập trung.

Từ câu chuyện cảm nhận cá nhân, tôi thấy rất rõ thuốc lá có hại như thế nào.

Đối với trẻ em, thuốc lá tạo nên một thói quen xấu ngay từ nhỏ: trẻ em lớn lên sẽ dễ dàng chấp nhận cái xấu, đồng ý với cái xấu và làm theo cái xấu đó là hút thuốc lá và không quan tâm đến những người xung quanh. Từ đó, vấn đề này lan rộng: người công dân trưởng thành từ nền tảng ấy sẽ không quan tâm đến sự tổn hại của người khác.

Hơn mười mấy năm qua làm công tác phòng, chống tác hại thuốc lá, nhưng kết quả đạt được ngày càng thấp. Tôi rất lo ngại rằng thế hệ trẻ có xu hướng hút thuốc lá tăng lên, đặc biệt là đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.

Với tỷ lệ hút thuốc lá ở người trưởng thành vẫn còn cao như vậy, gánh nặng mà thuốc lá gây ra với hệ thống y tế của Việt Nam như thế nào, thưa ông?

Thuốc lá gây ra nhiều tác hại về sức khỏe, môi trường. Tác hại về sức khỏe của thuốc lá chúng ta đã nói hàng trăm năm nay và giờ càng trầm trọng.

Tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành nước ta vẫn rất cao, trên 41%. Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có số người sử dụng thuốc lá cao nhất thế giới.

Mỗi năm, hơn 100.000 người Việt tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 trường hợp chết do phơi nhiễm khói thuốc thụ động.

Tôi vừa theo đoàn giám sát của Quốc hội về cơ sở sản xuất thuốc lá, tôi ngạc nhiên khi nhiều người nói tác hại của nó chưa rõ. Tôi thực sự không chịu nổi suy nghĩ đó. Tác hại của thuốc lá rất rõ, hàng nghìn chất độc, trong đó có nicotine và nhiều chất gây ung thư.

Hầu như gia đình nào cũng có người hút thuốc lá và đã bị tử vong vì bệnh tật liên quan căn bệnh này, ngay nhà tôi cũng có.

Thuốc lá tạo gánh nặng rất lớn cho y tế, việc này rất phổ biến, rất rộng rãi, bệnh tật rất nặng nề, gây nên gánh nặng cực kỳ lớn, mỗi năm hơn 100.000 người tử vong.

Như bệnh thalassemia cả nước chỉ 20.000 người bị, mang gen bệnh là 12 triệu người mà tôi đã ví nó như quả bom nguyên tử. Đây lại là thuốc lá, gánh nặng quá kinh khủng với 100.000 người tử vong. Với đối tượng hay hút thuốc lá thì gánh nặng vô cùng nặng, người nghèo hút thì càng nặng nề hơn khi bị bệnh tật do thuốc lá gây ra.

Tăng thuế thuốc lá để đạt được các mục tiêu Chiến lược Quốc gia về giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá đến năm 2030 có tác động như thế nào đến phát triển kinh tế toàn diện bước vào kỷ nguyên mới, thưa ông? 

Đất nước chúng ta đang đổi mới rất mạnh mẽ. Cùng với rất nhiều đổi mới, có những đổi mới nhằm tăng cường bảo vệ sức khỏe của nhân dân. Đây là một định hướng rất đúng đắn của Đảng. Để thực hiện việc đó, có rất nhiều nhiệm vụ, trong đó có việc tăng thuế thuốc lá.

Thời gian vừa qua, chúng ta đã có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và chúng ta đã thực hiện nhiều giải pháp để phòng, chống tác hại thuốc lá, trong đó có giải pháp thông tin, giáo dục, truyền thông để nâng cao nhận thức và ban hành một loạt chính sách và luật để phòng, chống tác hại thuốc lá. Tuy nhiên, hiện nay công tác phòng chống tác hại của thuốc lá nhưng chưa thể tiếp tục phát huy hiệu quả cao hơn.

Muốn bỏ được thuốc lá thì quyết tâm chính trị phải rất cao, phải quyết liệt hơn, mạnh mẽ hơn rất nhiều.

Trong đó, có một biện pháp vô cùng quan trọng là tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá. Nếu tăng thuế này, sẽ tác động rất lớn vào hành vi hút thuốc lá của những người đã, đang và sẽ hút thuốc lá.

WHO đã nhiều lần khuyến cáo, khuyến cáo mạnh mẽ là sử dụng biện pháp thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá để hạn chế vấn đề hút thuốc lá.

Vậy, tôi cho rằng cùng với rất nhiều việc cần làm, thì việc tăng thuế thuốc lá cũng là một việc cần ưu tiên.

Nếu đợt này làm chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đúng và đủ, tạo nên hiệu quả thực chất thì sẽ tạo nên một bước tiến lớn trong việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Theo phương án ban đầu thuế tiêu thụ đặc biệt đề xuất áp dụng năm 2026, sau đó có phương án cần có lộ trình 2027. Một thông tin tôi đọc được nếu chậm áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt 1 năm sẽ làm tăng 2,5 triệu người hút thuốc mỗi năm. Vậy chuyên gia có quan điểm như thế nào có nên áp dụng thuế ngay năm 2026?

Tôi cho rằng ý kiến này rất đúng và nó cũng là tư tưởng xuyên suốt của Bộ Y tế: tăng ngay, tăng mạnh và tăng thường xuyên. Khi phát biểu tại nghị trường, tôi cũng đã nhấn mạnh rất mạnh mẽ về vấn đề này. Nếu có thể triển khai từ năm 2026, khi thời điểm đã chín muồi, thì đó sẽ là một bước tiến rất tốt.
Trân trọng cảm ơn ông!

Minh Khang