Hà Nội: Hành động quyết liệt vì một tương lai không rác thải nhựa
Nhân Ngày Môi trường Thế giới 5/6 với chủ đề “Chấm dứt ô nhiễm nhựa”, Thủ đô Hà Nội đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong cuộc chiến chống rác thải nhựa. Cùng với hành lang pháp lý mới từ Luật Thủ đô 2024 là hàng loạt sáng kiến đồng bộ từ chính quyền, doanh nghiệp đến cộng đồng.
Áp lực lớn từ rác thải nhựa
Với hơn 8 triệu dân và tốc độ đô thị hóa nhanh, Hà Nội đang đối mặt với áp lực lớn từ lượng rác thải sinh hoạt phát sinh mỗi ngày. . Sự gia tăng dân số cùng với các khu đô thị, trung tâm thương mại và khu công nghiệp mới đã làm tăng lượng rác thải nhựa phát sinh.
Theo số liệu từ Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội, thành phố hiện phát sinh khoảng 7.000 - 7.500 tấn rác/ngày, trong đó rác nhựa chiếm tỷ lệ đáng kể và ngày càng tăng. Dù 62% rác thải đã được xử lý bằng công nghệ đốt rác phát điện, song việc phân loại tại nguồn vẫn chưa đồng bộ, dẫn đến nhiều rác nhựa lẽ ra có thể tái chế lại bị chôn lấp hoặc đốt, gây lãng phí tài nguyên và gia tăng ô nhiễm.
Theo các chuyên gia, rác thải nhựa, với đặc tính khó phân hủy, có thể tồn tại trong môi trường hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Khi bị chôn lấp, chúng ngăn cản quá trình hấp thụ nước và dưỡng chất của đất, gây ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây trồng. Khi bị đốt, chúng thải ra các chất độc hại như dioxin và furan, gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Hình ảnh những dòng sông, con kênh ngập tràn rác thải nhựa đã trở nên quá quen thuộc, gây mất mỹ quan đô thị và tiềm ẩn nguy cơ tắc nghẽn hệ thống thoát nước.
Trong khi mối nguy hại của rác thải nhựa là rất rõ ràng thì công tác quản lý ô nhiễm nhựa tại Hà Nội nói riêng và nhiều đô thị lớn nói chung hiện vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Hệ thống thu gom rác thải nhựa chưa được tách biệt với rác sinh hoạt, dẫn đến việc tái chế gặp trở ngại.
Ngoài ra, ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn hạn chế, trong khi hạ tầng tái chế chưa đáp ứng được nhu cầu. Điều này đặt ra bài toán đặt ra cho Hà Nội là làm sao có thể cân bằng giữa phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng sống và kiểm soát nguồn ô nhiễm nhựa đang ngày càng gia tăng.
Luật Thủ đô 2024 - Bước ngoặt trong quản lý ô nhiễm nhựa
Luật Thủ đô sửa đổi năm 2024, có hiệu lực từ đầu năm nay, đã bổ sung nhiều quy định quan trọng nhằm kiểm soát ô nhiễm nhựa, lần đầu tiên quy định cụ thể trách nhiệm phân loại rác tại nguồn, cấm sử dụng bao bì nhựa khó phân hủy trong một số ngành nghề, đồng thời khuyến khích sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường.
Tại Điều 28 của Luật, các biện pháp giảm phát thải nhựa được cụ thể hóa trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt. Ngoài ra, thành phố cũng sẽ áp dụng các công cụ kinh tế môi trường như ưu đãi thuế với cơ sở tái chế và xử phạt hành vi vi phạm quy định về chất thải nhựa.
Nhiều chuyên gia nhận định, Luật Thủ đô 2024 đi một bước xa hơn khi quy trách nhiệm trực tiếp và cho phép thành phố chủ động ban hành các cơ chế phù hợp đặc thù đô thị lớn. Đây là tiền đề pháp lý quan trọng để Hà Nội hiện thực hóa mục tiêu giảm 50% rác thải nhựa sinh hoạt vào năm 2030.
Không chỉ dừng ở quy định pháp luật, Hà Nội đã và đang triển khai nhiều mô hình hiệu quả trong cộng đồng. Điển hình là các hoạt động “Đổi rác lấy cây”, “Chi hội phụ nữ sử dụng làn khi đi chợ”, “Phường xanh không rác thải nhựa”… đã góp phần thay đổi thói quen sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần.
Theo Hội Liên hiệp Phụ nữ TP.Hà Nội, hàng nghìn hộ dân ở các quận nội thành như Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa đã tham gia phong trào, góp phần nâng cao nhận thức, giảm lượng rác nhựa ra môi trường. Đặc biệt, hơn 83% siêu thị, trung tâm thương mại trên địa bàn đã chuyển sang sử dụng túi thân thiện môi trường.
Trong lĩnh vực y tế, các cơ sở trực thuộc Sở Y tế Hà Nội cũng từng bước giảm thiểu sử dụng bao bì nhựa và thực hiện nghiêm túc thu gom, phân loại rác nhựa y tế theo đúng quy định.
Các chuyên gia môi trường cho rằng, để giải bài toán rác thải nhựa trong thời đại số, Hà Nội cần đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ tái chế hiện đại, áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn và triển khai thuế môi trường đối với sản phẩm nhựa dùng một lần.
PGS.TS Lưu Đức Hải - Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam đề xuất: “Hà Nội cần sớm xây dựng hệ sinh thái tái chế dựa trên nguyên tắc kinh tế tuần hoàn, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ xử lý nhựa hiệu quả hơn. Song song đó, giáo dục và truyền thông là công cụ không thể thiếu để hình thành hành vi tiêu dùng xanh”.
Đánh giá Hà Nội đã có khởi đầu đáng khích lệ như hành lang pháp lý rõ ràng, mô hình thiết thực, cộng đồng đồng hành và quyết tâm của chính quyền, TS. Nguyễn Thị Mai, chuyên gia kinh tế môi trường, từng nhấn mạnh: "Phát triển xanh không phải là sự lựa chọn, mà là điều kiện sống còn của các đô thị hiện đại. Giảm rác thải nhựa là một trong những bước đi nền tảng để Hà Nội vươn tới mô hình thành phố đáng sống - nơi con người sống hài hòa với thiên nhiên và công nghệ".
Thông điệp của Ngày Môi trường Thế giới 2025 là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ: Nếu không hành động hôm nay, chúng ta sẽ không có một Hà Nội xanh cho ngày mai.
Thùy An